فهرست مطالب
برخی والدین به مراکز مشاوره و روانشناسی مراجعه می کنند و از یک سری از رفتارهای قالبی و تکراری کودکشان شکایت می کنند.برخی از این کودکان دارای اختلالی به نام اختلال حرکت قالبی هستند.
تعریف
حرکات قالبی عبارت است از حرکات تکراری و بی هدف و فایده،مثل تکان دادن سر به دیوار یا اشیای دیگر،حرکت دادن بدن به جلو و عقب.این رفتارها می توانند باعث صدمه یا جراحت واردن کردن به خود شوند .سلامت فرد را مختل سازند مانع اجرای مهارت های موجود شوند و یادگیری مهارت های جدید را مختل سازند.
نشانه ها
رفتار حرکتی تکراری،ظاهرا برانگیخته شده و به ظاهر بی هدف(مثل تکان دادن سر یا دست،تکان دادن بدن،سرکوبش،گازگرفتن خود،ضربه زدن به بدن خویش).
رفتار حرکتی تکراری در فعالیت های اجتماعی،تحصیلی و فعالیت های دیگر اختلال ایجاد می کند و ممکن است به صدمه دیدن خود منجر شود.
شروع این حرکات،در دوره ی رشد اولیه است.
رفتارحرکتی تکراری ناشی از تاثیرات فیزیولوژیکی مواد یا بیماری عصبی نیست و با اختلال عصبی-رشدی یا روانی دیگر(مثل وسواس موکنی{اختلال موکنی}،اختلال وسواس فکری-عملی)بهتر توجیه نمی شود.
رفتارهای صدمه زدن به خود از نظر شدت،ابعاد مختلفی دارد،از جمله فروانی،تاثیر برعملکرد انطباقی و شدت آسیب بدنی(از خون مردگی یا التهاب پوست خفیف ناشی از کوبیدن دست به بدن،تا بریدگی هایا قطع انگشتان).
همه ی افراد دچار اختلال حرکت قالبی، یک الگوی رفتاری شبیه به هم از خود نشان نمی دهند و هرکدام رفتار خاصی از خودشان نشان می دهند.نمونه های حرکت قالبی بدون صدمه زدن،عبارت اند از تکان دادن بدن،تکان خوردن دست دوطرفه یا حرکات چرخشی دست،حرکت دادن انگشتان جلوی صورت،تکان دادن بازوها و تکان دادن سر ولی به این حرکات محدود نمی شوند.
نمونه های رفتاری صدمه زدن به خود عبارت اند از کوبیدن سرمکرر،سیلی زدن به صورت،سیخ زدن به چشم و گاز گرفتن دست ها، لب ها یا قسمت های دیگر بدن.
حرکات قالبی ممکن است روزی چندبار رخ دهند و از چندثانیه تا چند دقیقه و بیشتر ادامه یابند.فراوانی رفتار هم می تواند ازچندبار وقوع در یک روز تا چندهفته فاصله بین رویدادها تفاوت داشته باشد.این رفتارها بسته به موقعیت تفاوت دارند و زمانی روی می دهند که فرد مشغول فعالیت های دیگر،برانگیخته، تحت فشار،خسته یا کسل باشد.
شیوع
حرکات قالبی ساده مثل(تکان خوردن) در کودکان خردسال که به طورعادی رشد می کنند رایج هستند.حرکات قالبی پیچیده خیلی کمتر شایع هستند(تقریبا به میزان 3 تا 4 درصد روی می دهند).بین از 4 تا 16 درصد افراد مبتلا به ناتوانی عقلانی (اختلال عقلی رشدی) به رفتار قالبی و صدمه زدن به خود می پردازند.این خطر در افراد مبتلا به ناتوانی عقلانی شدید،بیشتر است.
شکل گیری و روند
حرکات قالبی معمولا ظرف سه سال اول زندگی شروع می شود.حرکات قالبی ساده در طفولیت رایج هستند.در کودکانی که حرکات قالبی پیچیده را پرورش می دهند،تقریبا 80 درصد،نشانه ها را قبل از 24 ماهگی،12 درصد بین 24 و 35 ماهگی،و 8 درصد در 36 ماهگی یا بالاتر آشکار می سازند.در اغلب کودکانی که به طور عادی رشد می کنند،این حرکات با گذشت زمان برطرف شده یا می توانند متوقف شوند.در افراد مبتلا به ناتوانی عقلانی،رفتارهای قالبی صدمه زدن به خود ممکن است به مدت چندسال ادامه یابند.
عوامل تاثیرگذار
محیطی
انزوای اجتماعی عامل خطری برای تحریک خود است که امکان دارد به صورت حرکات قالبی همراه با صدمه زدن مکرر به خود پیشرفت کند.استرس محیطی نیز می تواند آغازگر رفتار قالبی باشد.
ژنتیکی و فیزیولوژیکی
حرکات قالبی در افراد مبتلا به ناتوانی عقلانی متوسط تا شدید رایج تر است.
فرهنگ
اختلال حرکت قالبی همراه یا بدون صدمه زدن به خود،در تمام نژادها و فرهنگ ها روی می دهد.نگرش های فرهنگی نسبت به رفتارهای غیرعادی،می توانند منجر به تعویق افتادن تشخیص شوند.تحمل و نگرش های فرهنگی کلی نسبت به حرکت قالبی تفاوت دارند و باید در نظر گرفته شوند.
اختلال حرکات قالبی این اختلال ها نیست!
رشد عادی
حرکات قالبی ساده در طفولیت و اوایل کودکی رایج هستند.
اختلال طیف اوتیسم
حرکات قالبی ممکن است بیانگر نشانه ی اختلال طیف اوتیسم باشند و زمانی باید در نظر گرفته شوند که حرکات و رفتارهای تکراری مورد ارزیابی قرار می گیرند.کمبودهای ارتباط اجتماعی و رفتار متقابل که در اختلال طیف اوتیسم آشکار می شوند،عموما در اختلال حرکت قالبی وجود ندارند.اختلال حرکت قالبی فقط زمانی تشخیص داده می شود که صدمه رساندن به خود وجود داشته باشد.
درمان
رفتار درمانی
به علت این که اکثر حرکات قالبی به طور مستمر تقویت شده اند دراین روش سعی می شود این رفتارها تقویت نشوند و درعوض سایر رفتارهای مناسب جایگزین و تقویت شوند.
دارودرمانی
داروهای SSRI نشان داده اند که در درمان اختلالات حرکت قالبی تا اندازه ای موثر واقع می شوند.از داروهای آنتی سایکوتیک نیز استفاده می کنند.اما شواهد نشان می دهد که این داروها اثرکمی و عوارض جانبی زیادی دارند.