ترس شدید یا بیمارگونه که در روانشناسی به هراس یا فوبیا شهرت دارد عبارت است از نوعی بیمارگونه و پایدار از ترس در فرد که باعث اختلال در زندگی روزمره وی میشود. از این تعریف استنباط میشود که فوبیا با ترس متفاوت است.
در واقع ترس یک مکانیسم طبیعی و مفید در بدن است که ما را از وجود یک محرک خطرناک آگاه ساخته و پس از رفع احتمال خطر، از بین میرود. مثلا وقتی سگی به سمت شما حملهور میشود، شما طبیعتا میترسید و کمی پس از رفع خطر به حالت عادی خود برمیگردید. این ترس کاملا عادی است و جنبه تکاملی دارد، به طوریکه اگر از سگ نمیترسیدید ممکن بود بدون آنکه اقدامی برای گریز کنید، به شما آسیب بزند. اما حال تصور کنید اگر از ترس زخمی شدن توسط یک سگ در خیابان، هر روز با وحشت پایتان را از خانه بیرون بگذارید و یا حتما باید فرد دیگری را همراه خود ببرید، یعنی شما مبتلا به فوبیا هستید. فوبیاها به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱) فوبیاهای خاص
۲) فوبیاهای پیچیده
۲) فوبیاهای پیچیده
فوبیای خاص، حول یک شئ، موقعیت یا فعالیت به وجود خاص میآید. در این نوع فوبیا، فرد در صورت مواجهه با یک موقعیت یا محرک خاص، نشانههای وحشت از خود بروز میدهد. مثلا فرد در صورت مشاهده عنکبوت جیغ میکشد و یا با قرار گرفتن در ارتفاع، دچار حمله عصبی میشود. این نوع از فوبیاها در بسیاری از موارد با افزایش سن، کاهش مییابند. برخی از انواع رایج این نوع فوبیا عبارتند از:
فوبیای حیوانات: در این نوع فوبیا، فرد از یک یا چند حیوان خاص میترسد، مانند هراس شدید از سگ، عنکبوت و…
فوبیای محیطی: ترس شدید از یک محیط طبیعی خاص مانند هراس شدید از ارتفاع، آب، میکروب و…
فوبیای موقعیتی: در این نوع فوبیا، فرد از یک موقعیت هراس دارد. مانند ترس شدید از مسافرت هوایی و آسانسور
فوبیای جسمانی: این دسته شامل وحشت از زخم یا خون و یا تزریق میشود.
فوبیای حیوانات: در این نوع فوبیا، فرد از یک یا چند حیوان خاص میترسد، مانند هراس شدید از سگ، عنکبوت و…
فوبیای محیطی: ترس شدید از یک محیط طبیعی خاص مانند هراس شدید از ارتفاع، آب، میکروب و…
فوبیای موقعیتی: در این نوع فوبیا، فرد از یک موقعیت هراس دارد. مانند ترس شدید از مسافرت هوایی و آسانسور
فوبیای جسمانی: این دسته شامل وحشت از زخم یا خون و یا تزریق میشود.
فوبیاهای پیچیده میتوانند بسیار ناتوان کنندهتر باشند و با گذشت زمان نیز پیشرفت کنند. دو دسته اصلی فوبیاهای پیچیده به شرح زیر هستند:
جمع هراسی
بازار هراسی
جمع هراسی
بازار هراسی
جمع هراسی به معنای اضطراب و ترس شدید از حضور در جمع میباشد. بازار هراسی، فوبیای پیچیده ای است که فرد مبتلا به آن از حضور در جمع های شلوغ، مکان های باز یا تنها ماندن وحشت دارد. این اختلال با افکار اضطرابی در مورد غش کردن و از دست دادن کنترل در جمع همراه است. فرد مبتلا به اختلال بازارهراسی از تنها ماندن، حضور در محل های شلوغ، مسافرت با اتوبوس و… پرهیز میکند.
فوبیاها بسته به نوع و شدت آن کارکرد فرد را تحت تاثیر قرار میدهند. در فوبیاهای شدید، ممکن است فرد تمام وقت خود را به تفکر و پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت استرسزا بگذراند. اما در فوبیاهای خاص این ترس بسیار محدودتر است. مثلا فردی که فوبیای عنکبوت دارد، از حضور در اتاقهای قدیمی پرهیز میکند، اما فردی که بازارهراسی دارد، در موقعیتهای بسیار زیادی دچار مشکل میشود.
فوبیاها بسته به نوع و شدت آن کارکرد فرد را تحت تاثیر قرار میدهند. در فوبیاهای شدید، ممکن است فرد تمام وقت خود را به تفکر و پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت استرسزا بگذراند. اما در فوبیاهای خاص این ترس بسیار محدودتر است. مثلا فردی که فوبیای عنکبوت دارد، از حضور در اتاقهای قدیمی پرهیز میکند، اما فردی که بازارهراسی دارد، در موقعیتهای بسیار زیادی دچار مشکل میشود.
علت فوبیاها
علت دقیق فوبیاها ناشناختهاند، اما معمولا این هراسها بر اثر یک تجربه وحشتناک یا متاثر از صحبتهای دیگران و مشاهده یک موقعیت خاص به وجود آمدهاند. مثلا فردی که در کودکی تجربه ناخوشایندی از آمپول زدن داشته است، ممکن است در بزرگسالی از تزریق هراس داشته باشد.
علت دقیق فوبیاها ناشناختهاند، اما معمولا این هراسها بر اثر یک تجربه وحشتناک یا متاثر از صحبتهای دیگران و مشاهده یک موقعیت خاص به وجود آمدهاند. مثلا فردی که در کودکی تجربه ناخوشایندی از آمپول زدن داشته است، ممکن است در بزرگسالی از تزریق هراس داشته باشد.
درمان فوبیا
درمان های شناختی رفتاری با قرار دادن فرد در معرض عامل ترس میتوانند به او کمک کنند تا با هراس خود مواجه شود و کم کم آن را بپذیرد. حساسیت زدایی، غرقه سازی، تنش کاربردی و سرمشق گیری از متدهای رایج این نوع درمان هستند. در برخی موارد، داروهایی چون مهارکننده های MAOIs نیز میتوانند موثر باشند.
درمان های شناختی رفتاری با قرار دادن فرد در معرض عامل ترس میتوانند به او کمک کنند تا با هراس خود مواجه شود و کم کم آن را بپذیرد. حساسیت زدایی، غرقه سازی، تنش کاربردی و سرمشق گیری از متدهای رایج این نوع درمان هستند. در برخی موارد، داروهایی چون مهارکننده های MAOIs نیز میتوانند موثر باشند.