فهرست مطالب
درگیری زیاد والدین با کار و مشکلات خانوادگی و مالی و عدم توجه به نوجوانان باعث بروز آسیبهای جبرانناپذیر به فرزند خواهد شد. در سنین نوجوانی و دوران بلوغ عدم توجه به نوجوانان میتواند زمینهساز دریافت اطلاعات نادرست از محیطهای خطرزا مانند فضای مجازی و ارتباط نامناسب با همسالان شود. اگر خانوادهها زمان لازم را برای پرورش فرزندان اختصاص ندهند و همچنین دولت و سازمانهای مربوطه اقدام به آموزش مهارتهای لازم نکنند، گمراهی، جایگزین درک درست کودک و نوجوان از موقعیتها و مسائل میشود.
به طور مثال، همسالان خطرناک با توجیهاتی مثل “این ماده اعتیاد ندارد”، “تمرکز و یادگیری را بیشتر میکند”، “باعث لاغری و حالت خوب میشه”، نوجوانان را به مصرف تشویق میکنند و در مواردی که آگاهی مناسب توسط والدین ایجاد نشده باشد، این خلاءها موجب میشود کودک یا نوجوان به دام اعتیاد و مشکلات بزرگ گرفتار شود.
اهمیت توجه به نوجوانان
در این بخش میخواهیم درباره علائمی که نشاندهنده این است که فرزند نوجوان شما نیاز به توجه و محبت بیشتر والدین دارد صحبت کنیم. البته لازم است بدانید منظور در این بخش ایجاد یک رابطه سالم و سازنده بین نوجوان و والدین است.
زمانی که به اندازه کافی (تاکید میکنم کافی، نه زیاد و نه کم) مهر و محبت از طرف والدین و خانواده به نوجوان داده میشود، فرزند شما شخصیت قوی و با عزتنفس بالا پیدا خواهد کرد. او از همین سنین باید آموزش ببیند که در زندگی آینده در موقعیتهای گوناگون چه واکنشی از خود بروز داده و خود را چگونه با زندگی بزرگسالی تطبیق دهد. نوجوانی، نقطه عطفی در زندگی برای تعامل و ارتباط با دیگران است. در ادامه خواهیم گفت که نیاز است والدین چه اقدامات اساسی را در این دوره انجام دهند.
نشانههای عدم توجه لازم به نوجوانان
در زیر برخی از نشانهها و علایم عدم برآورده شدن نیاز توجه به نوجوانان که در بزرگسالی بروز میکند، را آورده شده است:
- فقدان کنترل عاطفی
- انزوا و درگیری
- احساس ناامنی
- افسردگی
- عصبانیت و نارضایتی
- خودزنی
- احساس گناه و شرم
- عدم اعتماد به دیگران
- احساس پوچی
- مشکلات دوستیابی
- دوری از صمیمت با دیگران
- اعتیاد به مواد مخدر
- عدم مهارت در فرزندپروری
اثرات بیتوجهی و ناسزا گفتن والدین بر نوجوانان
در این دوران آسیبهای جدی وجود دارد که فرزندان را تهدید میکند، هر فرد در سنین نوجوانی در موقعیت حساسی قرار دارد و باید مورد مراقبت و توجه ویژه قرار گیرد؛ زیرا در صورت عدم دریافت توجه کافی از سوی پدر و مادر، در رشد نوجوانان اختلال ایجاد شده و این بیتوجهی به نوجوانان منشاء احساس بیپناهی در آنها میشود.
در واقع فاصله گرفتن والدین از نوجوانان و رفتارهای سلطهجویانه و استبدادی منجر به ایجاد شکاف ارتباطی بین فرزندان و پدر و مادر میشود. همچنین، موجب پدید آمدن احساسات منفی نظیر ترس، تحقیر، اضطراب و خشم در نوجوان خواهد شد.
بدرفتاریهایی مانند ناسزا گفتن و بیتوجهی به نوجوانان هر دو میتواند بلافاصله یا در طولانی مدت اثرات منفی روانشناختی، جسمی و رفتاری بر نوجوانان بگذارند. نوجوانانی که مورد بیتوجهی قرار میگیرند و یا در دوران حساس نوجوانی به آنان ناسزا گفته میشود به احتمال خیلی زیاد در دلبستگی و عشق دچار مشکل شده و اعتمادبهنفس پایینی خواهند داشت و وابستگی زیادی به اطرافیان پیدا میکنند.
عدم توجه والدین به خواستههای نوجوانان باعث گوشهگیری یا پرخاشگری، بیتوجه به خواستههای والدین میشوند، چون مورد بیتوجهی والدین قرار گرفتهاند. به علاوه ممکن است گرفتار ناهنجاریهای اجتماعی شوند و یا در واقع توجه را از اجتماع و جامعه تقاضا کنند، جامعهای که ممکن است پیامدهای مثبتی برای فرد نوجوان و خانواده به دنبال نداشته باشد.
بیتوجهی به نیازهای عاطفی نوجوانان، طرد کردن نوجوانان، اعمال خشونت خانوادگی در حضور نوجوانان، تشویق نکردن نوجوانان، استفاده از مواد در حضور نوجوانان و … که نوجوانان را از نظر عاطفی مورد آسیب قرار میدهد.
عدم شناخت والدین از میزان سطح درک فرزندان
در ارتباط با فرزندان، اغلب توجهی به مراحل رشد ذهنی، سطح درک و میزان فهم آنان نمیشود.
یعنی والدین میانگارند که نوجوان درست مانند ما میفهمد و آنچه را احساس و درک میکنیم، او هم همانطور احساس و درک میکند. در حالی که این طور نیست. توجه دقیق به مراحل رشد، سطح تواناییهای عقلی، میزان اطلاعات، از وظایف اولیه شناخت کار اولیا و مربیان در ارتباط با کودکان و نوجوانان است. والدین ممکن است توجهی به سطح تواناییهای عقلی و ظرفیت ذهنی کودکان و نوجوانان نکنند. بنابراین در درجه اول، باید بدانید که کودکان و نوجوانان، به نحوی، متفاوت از بزرگسالان میاندیشند.
وقتی که والدین حالات و احساسات فرزند نوجوان خود را درک نمیکنند و به دلیل عدم توجه کافی به او از تفکرات و احساسات و افکار او دور هستند، در این موقعیت متاسفانه والدین خطراتی را که در اطراف فرزند نوجوان شما به واسطه کنجکاوی برای دستیابی به پاسخ سوالات افکارش وجود دارد را متوجه نخواهند شد.
همچنین، در این شرایط والدین از تحولات و اتفاقاتی که در رشد و بلوغ ذهن و روان فرزندشان ایجاد میشود را متوجه نمیشوند و برای دریافت این علایم و تغییرات نیازمند دقت به نکاتی است که در ادامه خواهیم گفت. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
ایجاد ارتباط موثر با نوجوانان
در اکثر اوقات زمانی که درباره نحوه برخورد مناسب پدر و مادر در دوران نوجوانی با فرزند صحبت به میان میآید، غالبا والدین سختگیر را متصور میشویم. این والدین با تذکرات مداوم از کوچکترین تا بزرگترین موضوعات به فرزند خود گاهی عرصه را برای نوجوان خود تنگ میکنند. تذکراتی مانند این که “این کار را بکن، این کار را نکن!”، ” با دوستانت ارتباط کمتری داشته باش”، “بیشتر درس بخون”، “چرا مودب نبودی” و … .
با توجه به اینکه همه والدین دوست دارند که فرزند خود را به بهترین نحو ممکن پرورش دهند و آرزوها و ناکامیهایی که مربوط به دوران کودکی و نوجوانی خودشان بوده را نمیخواهند فرزندشان تجربه کند و و به عبارتی میخواهند زندگی نزیستهی خود را برای فرزندشان فراهم کنند، مدام در حال تذکر دادن به فرزند خود خواهند بود.
این تذکرات و نگرانیها از تلاش برای برقراری موقعیتی برای رفع ناکامی خودشان سرچشمه میگیرد، و به همین دلیل، والدین در تمام موضوعات بر اهداف نهایی و آینده نوجوان تمرکز میکنند و مدام تذکراتی درباره اینکه چه چیزی در زندگی آینده به درد فرزندشان میخورد را بازگو میکنند. اما باید بدانید که یکی از نکات اصلی، ارتباط خوب و موثر با خود نوجوان است که والدین به دلیل درگیر بودن افکارشان درباره زندگی آینده نوجوان از آن غافل میشوند.
عدم توجه به نیازهای فرزندان
عدم توجه به نیازهای اساسی فرزندان (نیاز به نشاط، تفریح، دوست و …) عدم آگاهی والدین نسبت به نقش و وظیفه خود، بیان جملات در قالب امر و نهی، عدم توجه به عنصر زمان و مکان، نداشتن شیوه انتقاد سالم، توصیههای مکرر در یک جلسه، عدم توجه والدین به شناخت روحیات دوران رشد، مقایسه جوانان با گذشته پرمشقت خود، منتگذاری فرزندان، و بحران بلوغ، عدم شناخت اصول تعلیم و تربیت، عدم آشنایی با روشهای ارتباط با فرزندان نیز باعث میشود که والدین نتوانند به خوبی فرزندانشان را درک کنند.
فقدان این توجهات میتواند منجر به ایجاد صدمات جدی در سلامت و رشد کودک شود. اما چگونه این نوع کودکان به چشم میآیند. نکته اینجاست، قبل از اینکه نشانههای روانشناختی و عاطفی این غفلتها و بیتوجهیها فرصت بروز پیدا کنند، معمولا ما شاهد آثار فیزیکی بدیهی و آشکار آنها هستیم. برخی از این نشانهها که به آنها اشاره میشود ممکن است تنها به غفلت از نوجوانان مربوط نباشند و در واقع نشانههای فقر و محرومیت محسوب میشوند.
- رفتن به مدرسه با لباس های کثیف
- عدم مراجعه به دکتر در زمان بیماری
- توجه مداوم به خود در تنهایی و در کنج خانه، به دور از ارتباط با دیگران تا سن 16 سالگی
- رها شده وبه نوعی فراموش شده
- زندگی در شرایط خطرناک در کنار دارو و الکل و خشونت
- فقدان انعطاف لازم برای هماهنگی با مدرسه
- کودکانی اغلب عصبانی، پرخاشگر و صدمه زننده به خود
- و بلاخره کودکانی که برای ایجاد ارتباط اجتماعی با سایر کودکان دچار مشکلات جدی هستند.
متاسفانه بسیاری از والدین به دلیل مشغلههایی که درباره زندگی و شرایط تحصیلی و کاری نوجوان در آینده در ذهن خود ایجاد میکنند، از نیازهای روحی و ایجاد ارتباط خوب با خود نوجوان و توجه به روحیات و تفکرات او غفلت میکنند.
حتی گاهی والدین به دلیل وجود افکاری که درباره زندگی آینده فرزندشان دارند ممکن است واکنشهای عصبی و پرخاشگری از خود بروز داده و فرزند نوجوان خود را از خود دورتر کنند.
واکنشهایی مانند “من که میدونم تو در آینده هیچی نمیشی، با این وضعیت نمره و درس خواندنت به هیچ جایی نمیرسی، من اینهمه کار میکنم و هزینه میکنم که تو رو مدرسه خوبی بفرستم و تو اصلا درس نمیخونی و اصلا بعید میدونم بتونی دیپلم بگیری و …” که نشاندهنده نگرانی والد از آینده فرزند است اما با نداشتن مهارت در مدیریت واکنشهای خود، باعث ایجاد فاصله بیشتر با فرزند نوجوانش خواهد شد.
والدین باید توجه داشته باشند که در این شرایط علاوه بر این که این واکنشهای آنی کمکی به بهبود ارتباط نخواهد کرد، بلکه موضوع مهمتری را از دست خواهید داد و آن ارتباط خوب و موقر با فرزند نوجوانتان است. والدین خوب است بدانند که ارتباط مناسب و سالم با فرزندشان یکی از پایههای اساسی روان فرزندشان است که نباید به هیچ عنوان به آن صدمهای وارد کنند و سلامت روان فرزند خود را به خطر نیندازند. فرزند شما اگر در درس و تحصیلات خود موفق باشد، اما نیازمند داشتن روابط سالم در حوزههای مختلف زندگی که پایه آن سلامت روان است که والدین نباید با عدم آگاهی خود آن را سرکوب کنند.
پدران و مادران باید بدانند که فرزندشان در سنین نوجوانی نیازمند داشتن درکی از جامعه اطرافش و درکی از روابط خود است. اگر پدر و مادر به دلیل نداشتن ارتباط موثر و ارتباط روحی مناسبی با فرزندشان نداشته باشند، بنابراین این نیاز نوجوان در جامعه برآورده نخواهد شد و آموزشی برای انتقال و داشتن این روابط درست در زندگی آیندهاش نیز نخواهد داشت.
این شرایط ممکن است او را در آینده به فرد تحصیل کرده با درجات علمی بالا تبدیل کند ولی این فرد متاسفانه در آینده در زندگی شخصی و کاری خود با افراد خانواده و همکاران و حتی در مدارج بالا و با کارمندانش توانایی ایجاد ارتباط سالم و سازندهای را نخواهد داشت و بازدهی کافی را دریافت نخواهد کرد.
اما راه حل چیست؟ والدین چگونه پیش از مراجعه به رواندرمانگر سعی در بهبود این اوضاع ارتباطی آشفته کنند و چه اقداماتی باید انجام دهند. اگر شما از آن دست والدینی هستید که تا به امروز ارتباط مفید و موثری با فرزند خود نداشتهاید ما در این بخش راهکارهایی جهت تقویت ارتباط خوب و سالم بین والدین و فرزندان بیشتر برای شما خواهیم گفت. ممکن است در ابتدا انجام برخی از این مراحل برای والدین سخت باشد اما اگر میخواهید فرزند خود را از بسیاری از خطرات و صدمات روحی در زندگی حال و آینده مصون کنید، با صرف وقت کافی گام به گام این مراحل را انجام دهید تا بتوانید ارتباط خود را با فرزند نوجوانتان از نو بسازید.
به فرزندان خود علاقه و توجه نشان دهید
برای اینکه به فرزند نوجوانتان توجه نشان دهید، بهدنبال فرصتهایی باشید که به او پاداش بدهید. وقتی حرف از پاداش به میان میآید، بیشترِ والدین فکر میکنند منظور فقط پول و هدیه است. اما در حقیقت زمانی که برای فرزندتان صرف میکنید، پختن غذای مورد علاقهاش، بیان کلمات محبتآمیز در برخورد با او و حتی در آغوش گرفتنش هم پاداش است. البته اگر وضع مالیتان خوب است، بد نیست دست به جیب هم بشوید! اگر فکر میکنید “بچه من که با این چیزها راضی نمیشه”، شاید بهتر باشد به این سوال جواب بدهید که: “چی شد فرزند شما آنقدر پر توقع شد؟” و حالا باید الگو رو کمکم تغییر داد
«عشق، همهی آن چیزی است که نیاز داریم.» این عبارت را بسیار شنیدهایم و به آن باور داریم. خیلی از پدر و مادرها میگویند: «خُب معلومه ما بچهمون رو دوست داریم.» اما فراموش میکنند که شنیدن «دوستت دارم» معجزه میکند. همهی ما به احساس عشق نیاز داریم. دوست داشته شدن، اعتمادبهنفسمان را در روابط، محیط کار و زندگی بالا میبرد.
بنابراین، سعی کنید دفعات ابراز عشق به فرزندتان را افزایش بدهید. متأسفانه ابراز محبت در دورهی نوجوانی کاهش مییابد، کمتر آنها را در آغوش میگیریم و فراموش میکنیم که هنوز هم مثل دوران کودکیشان به آغوش ما نیاز دارند.(شاید با خودتون بگید من میخوام، نوجوانم اجازه نمیده، جلوتر توضیح میدم) به او اطمینان بدهید که هیچ روزی بدون ابراز عشق به او نمیگذرد. برای ابراز محبت به نوجوانتان عبارتهای مانند «بهت افتخار میکنم»، «خیلی دوستت دارم»، «تو فرشتهی منی»، «تو هدیهی خدا به منی» را زیاد بهکار ببرید.
ابراز کردن، انواع مختلفی دارد که سه دسته از عمدهترین آنها شامل ابرازهای کلامی مانند ابراز محبت، تشویق و تحسین نوجوانان، نوازشهای لمسی مانند بوسیدن، در آغوش گرفتن نوجوانان و ابراز از طریق زبان بدن مانند نگاههای محبتآمیز میشود.
شنونده خوبی باشید
در اولین مرحله تمرین کنید که شنونده بهتری باشید. گاهی شنیدن و دیدن اینکه فرزندتان روزها و ساعتهای طلایی عمرش را با افکار و موضوعات سطحی و پیش پا افتاده از دست میدهد برای والدین سخت است، اما صبوری و همراهی والدین در همین مراحل حساس جهت ایجاد ارتباط بهتر بسیار کمککننده است. در این موقعیت میتوانید به افکار، دغدغههای ذهنی، و خواستگاه فرزند خود نزدیک شوید و نیازمندیهای روحی او را بهتر درک کنید، اکر مشکلاتش از دید شما پیش پا افتاده است با بیاهمیتی از کنارش رد نشید.
گاهی والدین با تهیهی همه احتیاجات فرزند مانند شرایط زندگی خوب و مناسب، مدرسه خوب و لوازم تحصیل عالی باز هم از ارتباط مناسب و موثر با فرزند نوجوانشان جا میمانند. این در صورتی اتفاق میافتد که رضایت روحی فرزند را درک نکردهاند و تشنگی نیاز ارتباط عاطفی و توجه نوجوانشان را نادیده گرفتهاند.
نوجوان را به درستی درک کنید
همانطور که پیشتر گفتیم والدین گاهی با وادار کردن فرزند به زندگی نزیستهی خودشان و رسیدن به تمام ناکامیهایشان فرصت شنیدن نیازهای عاطفی فرزند نوجوانشان را از دست میدهند و باعث بروز فاصله بیشتر میشوند.
گاهی والدین با تفکر اینکه فرزند را به دنیا آوردهاند، خود را مالک همیشگی او میدانند و از شنیدن نیاز استقلال فرزند نیز نگران و پریشان میشوند. برخی والدین بر این تصورند که فرزندی را که متولد کردهاند در تمام شرایط و موقعیتهایی که از دست دادهاند باید صد در صد کنترل کنند تا به واسطه آن فرزند ناکامی خود را برطرف کنند.
درک احساسات فرزند نوجوان در بروز مشکلاتی که برایش رخ میدهد بسیار حیاتی است. درک مشکلاتی مانند اینکه “با دوستان خود اختلاف پیدا میکنند” یا “مورد تایید و قبول گروه دوستان قرار نگرفتهاند” موجب باز شدن راهی برای شروع ارتباط دوستانه با فرزندان خواهد بود.
هیچگاه در این شرایط احساسات و ناراحتی فرزند نوجوان خود را کماهمیت و بیارزش قلمداد نکنید. توصیه میشود والدین تلاش کنند در این موقعیت با فرزند خود همراه شوند و برای رفع مشکل ایجاد شده به او همفکری مناسب با موقعیت سنی او را ارائه دهند. صحبت درباره اهمیت از نو ساختن روابط دوستی درست و مناسب را از همین سنین به او بیاموزید. اهمیت دوستان به عنوان سرمایههای روانی فرزندان خود را به هیچ عنوان از یاد نبرید و به او بیاموزید که ارتباطش را با دوستان خوب خود حفظ کند و به درستی بسازد.
پس در این گام والدین تلاش کنند علاوه بر حمایتهای مالی که از فرزندان خود انجام میدهند با شنوده خوبی بودن به درک مناسبی از تمام زوایای فکری و روحی فرزند خود برسند، به موفقیت زیاد در پیشرفت ارتباطشان با فرزند خود دست پیدا کردهاند.
شناخت ضعف نوجوان و یافتن منبع ایجاد نقاط ضعف او
هیچگاه در صحبت با فرزند نوجوان خود از عبارات و جملات منفی مانند اینکه ” تو هیچکاری را درست انجام نمیدی، تو در آینده هیچ کارهای نمیشی و …” استفاده نکنید. این عبارات از عوامل مهم تخریب عزتنفس فرزندتان خواهد بود و جز ایجاد فاصله در روابط والد و فرزندی و همچنین تخریب عزتنفس فرزندتان فایده دیگری نخواهند داشت.
در صورتی که فرزند شما در ارتباط با موضوعی ضعفی دارد شما به عنوان والد باید احساس فرزند را بفهمید، درک کنید و احساس همدلی خود را به او برگردانید. این مجموعه رفتار به معنی توجه به فرزند نوجوان شما است.
برخی والدین در انتخاب لباس، مدرسه یا لوازم تحریر و کمک درسی با صرف هزینههای سرسامآور تصور میکنند توجه لازم را به فرزند خود داشتهاند، چه بسا که شاید در برخی از موارد ذکر شده نیاز به صرف هزینه بالایی نباشد و به جای آن با گذراندن ساعاتی در کنار فرزندتان و پای نهادن در دنیای ادراکی او تاثیر بیشتری در بلوغ، نبوغ و سلامت روان او داشته باشید.
احساس نوجوان از این که پدر و مادرم مرا به خوبی درک میکنند و میفهمند از بودن شرایط خاص با هزینههای زیاد، هزاران کلاس کمک درسی، هدایای گرانقیمت و … برای داشتن سلامت روان بسیار مفیدتر خواهد بود.
همانطور که گفته شد بروز احساس همدلی از سوی والدین برای نوجوانان به خوبی قابل درک است و آنها به راحتی واقعی بودن این احساس را از والدین خود میفهمند. پس تلاش کنید در موقعیتهایی که فرزند شما دچار ضعف و احساس پریشانی و ناراحتی شده است با انجام رفتارهای درستی در کنار او قرار گیرید، به دغدغه فکری او اهمیت دهید و همپای او به دنبال راه حل مناسب باشید.
والدین باید توجه داشته باشند که رعایت حد تعادل در این شرایط بسیار مهم است. برای بروز احساس همدلی با فرزند نوجوان خود نباید بیش از حد اغراق کنید. مثلا در برخی شرایط با احساس غم و ناراحتی بیش از حد او را دچار کلافگی و مشکلات بیشتری نکنید.
هیچگاه جایگاه خود را به عنوان تکیهگاه فرزندتان فراموش نکنید. فقط تلاش کنید چند قدمی با کفش او راه بروید تا متوجه شرایط حساس و روحیه آسیبدیده او شوید تا بتوانید با درک درستی از وضعیت، راهنمایی بهتر و موثرتری به او بدهید.
کلام پایانی
همانطور که گفته شد تمامی این اقدامات در کنار به معنی توجه سازندهی والدین به فرزندان نوجوان خود است. این اقدامات به عنوان یکی از مهمترین اقدامات اساسی است اعضای خانواده به خصوص والدین باید برای ایجاد ارتباط موثر و توجه به نوجوانان پیش از مراجعه به رواندرمانگر، با کسب آگاهی و اطلاعات درست انجام دهند.
والدین باید بدانند که نوجوانان در این سن حساس دارای روحیه آسیبپذیری هستند. پدر و مادر با حضور به موقع، رفتار مناسب و درک درست از احساس نوجوان مهمترین گام ابراز توجه را برمیدارند. پس دقت کنید در حین توجه به همه ملزومات حیاطی و بیرونی فرزندان نباید از توجه لازم به دختر و پسر نوجوان خود غفلت نکنید. شما نیز ار تجربیات سازنده و مشکلاتی که در دوره نوجوانی فرزند خود با آن روبرو بودهاید برای ما و دیگر کاربران بگویید . شما چه تجربیاتی در این دوره حساس زندگی خود یا فرزندان خود داشتهاید؟
2 دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
سپاس بابت اطلاعات مفید و عالیتون
سلام
ممنون از توجه شما.