فهرست مطالب
نویسندگان:دکتر نازنین حبیبی،مبینا شمسی خانی*
آیا من به اندازه ی کافی زیبا هستم؟آیا مانند دیگران باهوش هستم؟چه کار کنم تا مانند دیگران موفق شم؟ در اجتماع چگونه آدمی دیده می شوم؟این ها سوالاتی هستند که معمولا همه ی ما حداقل یک بار از خودمان پرسیده ایم.مقایسه ی اجتماعی رفتار رایجی بین افراد می باشد.همه ی افراد خود را با دیگران در جامعه مقایسه می کنند و طبق این مقایسه ها،خود را قضاوت می کنند.اما این مقایسه ها به همین سادگی ها هم نیستند.در برخی مواقع می توانند منجر به استرس و ترس فرد در اجتماع گشته و مانع از قضاوت صحیح فرد راجع به خود و دیگران شوند.در این مقاله به بررسی استرس ناشی از مقایسه ی اجتماعی و راهکارهای از بین بردن آن می پردازیم.
مقایسه ی اجتماعی از روزهای اول کودکی زمانی که کودکان اسباب بازی که دست کودک دیگری است را طلب می کنند،آغاز می گردد.در دوران راهنمایی این مقایسه شتاب می گیرد.درواقع در این دوران بچه ها شروع به پیروی کردن از مد می کنند و زمانی که فردی از این مد پیروی نکند،مثلا برنامه ی تلویزیونی که همه می بینند را تماشا نکند مقایسه ی اجتماعی خود را نشان می دهد.در دوره ی دبیرستان نیز که تب و تاب پیروی از برندهای مختلف،موسیقی های مشهور و گروه های گوناگون تند ترمی شود،مقایسه ی اجتماعی بیشتر از قبل صورت می گیرد.این مقایسه به همین جا هم ختم نمی گردد،در واقع بعد از دوران دبیرستان و در زمینه های تحصیلی،شغلی و خانوادگی نیز ادامه می یابد.افراد برای ورود به بهترین دانشگاه،گرفتن شغل بهتر،ازدواج با کسی که بتوانند یک زندگی رویایی با هم بسازند،تلاش می کنند.به عنوان بزرگسال نیز مانند دوران نوجوانی ما با فشارهای مقایسه های اجتماعی متعدد روبه رو می شویم.این فشار و مقایسه می تواند راجع به جایگاه اجتماعی،ظاهرمان،امکاناتمان و حتی روابطمان باشد.
مقایسه ی خودمان با دیگران یکی از رفتارهای طبیعی انسان است.این رفتار کمک می کند که به عنوان یک گروه منسجم کنار هم زندگی کنیم و از همدیگر یادبگیریم.هم چنین به ما کمک می کند که شخصیتمان را تحلیل وتوصیف کنیم.عملکرد خودمان رادر جنبه های مختلف زندگی بررسی کرده و احتمالات و امکانات را به صورت واقع بینانه بشناسیم.هم چنین در برخی موارد هم مقایسه ی اجتماعی می تواند به ما کمک کند که حس بهتری راجع به خودمان داشته باشیم.البته این تنها یک روی سکه است.مقایسه ی اجتماعی در عین حال که می تواند مفید و کمک کننده باشد، می توانند استرس زا و آسیب زننده نیز باشد.
مقایسه ی اجتماعی در پژوهش ها
پژوهش ها دو مدل مقایسه ی اجتماعی را بررسی کرده اند:
مقایسه ی روبه بالا:مقایسه با افرادی که احساس می کنیم از ما بهتر هستند و تلاش می کنیم که از آن ها الهام بگیریم و امید بیشتری داشته باشیم.
مقایسه ی روبه پایین:مقایسه با افرادی که احساس می کنیم بدتر از ما هستند و با این گونه مقایسه احساس بهتری نسبت به خودمان و شرایطمان پیدا می کنیم.
این مقایسه ها همیشه بد نیستند اما مواقعی نیز همان اندازه ای که ما فکر می کنیم کمک کننده و کارآمد نیستند و حتی درموقعیت هایی برای خوشبختی و سطح استرس ما سم به حساب می آیند.
برخی عوامل که برمفید و یا غیرمفید بودن مقایسه ی اجتماعی تاثیرمی گذارند،عبارت اند از:عزت نفس افراد،عوامل استرس زای موجود در زندگی هرفرد و نوع مقایسه ی اجتماعی(یعنی این که آیا این مقایسه روبه بالا است یا روبه پایین).افرادی که عزت نفس بالاترو عوامل استرس زای کمتری در زندگی شان دارند،مقایسه ی اجتماعی بهتری را انجام می دهند.برای مثال افرادی که مقایسه ی روبه پایین انجام می دهند،با مقایسه ی خود با افرادی که حس می کنند به کارآمدی آن ها نیستند حس بهتری نسبت به خودشان پیدا می کنند.افرادی که عزت نفس بالایی دارند معمولا از این حس برخوردار هستند و افرادی که عزت نفس پایین و عوامل استرس زای بیشتری در زندگی دارند اغلب تمایل بیشتری برای مقایسه ی روبه پایین از خود نشان می دهند و این مقایسه به بهبود خلق آن ها می تواند کمک کند.البته این بهبود خلق دائمی نیست و خلقشان هیچ وقت شبیه خلق آن هایی که در این زمینه های مورد مقایسه، عملکرد بهتری دارند نمی شود.
مقایسه ی اجتماعی روبه بالا-مقایسه خودمان با کسانی که احساس می کنیم بهتر از ما هستند و ما را تحت تاثیرقرار می دهند-فقط به ما حس تحت تاثیرقرار گرفتن می دهد.کسانی که رژیم غذایی گرفته اند می توانند عکس کسانی که بدن ایده ال آن ها را دارند را نگاه کنند و انگیزه بگیرند.در زمینه ی شغلی نیز مقایسه با افراد موفق آن زمینه می تواند افراد را در مسیررسیدن به اهدافشان مصمم تر کند.اگرچه افرادی که عزت نفس پایینی دارند و یا تجربیات اخیرشان چندان خوشایند نبوده ،از مقایسه های روبه بالا ممکن است حس بدی بگیرند که منجر به پایین آمدن خلقشان و افزایش استرسشان می گردد.
چگونه با مقایسه کردن به خودمان استرس می دهیم؟
مقایسه ی اجتماعی در شکل های مختلفی اتفاق می افتد.اساسا هرگاه که مردم دور هم جمع می شوند این مقایسه ی خود با دیگران اتفاق می افتد.برای مثال گروه مادران فرزندانشان و روابطشان را بادیگران مقایسه می کنند.آن ها می خواهند مطئمن شوند که به عنوان یک مادر موفق عمل کرده اند.از موفقیت های بزرگ گرفته تا دوستی ها و سرگرمی،ما تمایل به مقایسه ی همه چیز داریم.
این مقایسه ها می توانند به ما استرس وارد کنند چه مقایسه ی روبه بالا انجام دهیم و حس کمبود به ما دست دهد و چه مقایسه ی روبه پایین انجام دهیم.شبکه های اجتماعی یکی از مقایسه کننده های جدید چندسال اخیر می باشند.در این شبکه ها ما زندگی هم دیگر را مشاهده وشروع به مقایسه می کنیم.گاهی ممکن است به این نتیجه هم برسیم که اگر ما هم فلان قدر درآمد یا فلان موقعیت و امکانات را داشتیم می توانستیم مانند بقیه از زندگی لذت ببریم.درواقع ما واقعیت زندگی خود را با بهترین خاطراتی که افراد درشبکه های اجتماعی از خود و زندگی شان به اشتراک می گذارند مقایسه می کنیم.همین مقایسه ها می توانند واقعیت زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهند و اضطراب و استرس زیادی را به آن تزریق کنند.در این موارد اولین قدم برای مقابله با این فشار آگاهی از این مقایسه هایی است که بین واقعیات زندگی خود و تصاویر زندگی دیگران انجام می دهیم می باشد.وقتی این حقیقت را قبول کنیم که دیگران انتخاب می کنند که چه تصاویری از زندگی شان را با ما به اشتراک بگذارند و واقعیت زندگی آن ها می تواند متفاوت با این تصایر قشنگ باشد،استرس و فشار کمتری را تحمل خواهیم کرد.
دوستان رقابت جو
دوستان رقابت جویی که اطراف ما هستند نقش مهمی را در این مقایسه ها و استرس ها ایفا می کنند.افرادی که مقابل خودشان می ایستند می توانند مارا هم تشویق کنند که مقابل خودمان بایستیم.این افراد دائما شما را قضاوت می کنند،از شکست شما خوشحال می شوند و شروع به سرزنش کردن شما می کنند،به موفقیت تان حسودی کرده و حتی ممکن است ناراحت شوند.اگر دوستان شما این گونه هستند بهتر است در رابطه تان با آن ها تجدید نظر کنید چرا که رقابت سازنده ای بین شما و دوستانتان وجود ندارد و حتی می تواند باعث پایین آمدن اعتماد به نفس و عزت نفس شما گردد.
جنبه ی مثبت مقایسه
البته که مقایسه جنبه ی مثبتی نیز دارد.مقایسه با افرادی که بهتر از ما عمل می کنند می تواند منشا الهام و انگیزه گرفتن برای ما شود و ما هم شروع به تلاش برای بهبود موقعیت خود کنیم.هم چنین مقایسه با افرادی که عملکرد پایین تری نسبت به ما دارند حس قدردانی نسبت به شرایط را در ما ایجاد کرده و با حس بهتری به مسیر و تلاشمان ادامه می دهیم.داشتن دوستان موفقی که می توان رقابت سازنده و سالم با آن ها داشت نیز به بهتر کردن کیفیت زندگی و عملکرد بهترمان کمک کند.
چگونه خودمان را رها کنیم؟
گاهی برخی افراد ممکن است در تله ی مقایسه اجتماعی گیر کنند.گیرافتادن در این تله دیگر نه تنها باعث بهتر شدن زندگی ما نمی شود بلکه می تواند کیفیت آن را نیز کاهش دهد.راه هایی برای رهایی از این تله ی روانی در این جا مطرح شده است:
الگوهایتان را پیدا کنید:اگر علاقه به الگو گرفتن از دیگران دارید،بهتر است الگوی خودتان را پیدا کنید.موفقیت هایشان را واقع بینانه تحلیل کنید و از آن ها سودمندانه استفاده کنید.مثلا انگیزه بگیرید، از تجربیاتشان و مسیری که رفته اند درس بیاموزید و … .
یک حلقه ی حمایتی ایجاد کنید:حلقه ی حمایتی شامل افرادی می باشند که اهدافشان را با هم به اشتراک می گذارند و برای موفقیت یکدیگر تلاش می کنند.مثلا اگر می خواهید رژیم بگیرید با پیدا کردن افرادی که مشابه شما هستند و با هم رژیم گرفتن، می توانید به موفقیت یکدیگربرای رسیدن به این هدف کمک کنید.
برکت هایی که دارید را بشمارید:هنگامی که نسبت به موفقیت کسی احساس حسادت داشتید،برکاتی که شما در اختیار دارید را به یادآورید.
از دوست-دشمن هایتان دوری کنید:اگر افرادی دور و برتان دارید که دائما درحال مقایسه ی خود با دیگران و رقابت کردن با آن ها هستند،دوری کردن از آن ها لطفی در حق خودتان محسوب می شود.
کلام آخر…
مقایسه ی اجتماعی دارای جنبه های مثبت و منفی می باشد.جنبه های مثبت آن می تواند کمک کننده به مسیررسیدن ما به موفقیت و خوشبختی باشد اما مقایسه ی دائمی،غیرواقع بینانه و افراطی با دیگران می تواند نه تنها مانع ما از رسیدن به خوشبختی و سلب آرامش ما گردد،بلکه آسیب های روانی جدی ای مثل اختلال های اضطرابی و استرس ایجاد کند.
*این مقاله برگرفته از مقاله ی The Stress of Social Comparison نوشته ی الیزابت اسکات می باشد.