فهرست مطالب
حسادت هم مانند سایر احساسات چون خشم، ترس، غم، شادی، اضطراب، محبت و یا تنفر، احساسی است که همه انسانها در زندگی آن را تجربه میکنند و در برخی شرایط هم افراد مورد حسادت دیگران قرار گرفته و یا خواهند گرفت.
حسادت میتواند در موقعیتها و شرایط متفاوتی مانند روابط خانوادگی، محیط کار، روابط زوجین، فرزندان، دوستان و غیره ایجاد شود و چالشهای متفاوتی را هم برای افراد بهوجود بیاورد. حسادت یک نوع احساس پیچیده است که شخص را در عواطفی چون خشم، ناتوانی، احساس پوچی، ترس و تحقیر شدن اسیر میکند. حسادت احساسی است که میتواند به شکلهای مختلف و در موقعیتهای متفاوت رخ دهد اما نکته با اهمیت اینجاست که ما بتوانیم این احساس را به شکل صحیح مدیریت کرده و مانع از بروز مشکل در سلامت روان خود و اطرافیان شویم.
در این مقاله تلاش کردهایم تا نگاهی متفاوت به مقوله حسادت و عوامل آن و همینطور بررسی تاثیر مدیریت و هدایت صحیح آن داشته باشیم. برای آگاهی بیشتر در این زمینه خواندن این مطلب میتواند دیدی جدیدتر و کاربردیتر را به شما بدهد. پس با ما در ادامه همراه باشید.
حسادت چیست؟
حسادت یک واکنش هیجانی است که از حدود دو سالگی در انسان بهوجود میاید و تحتتاثیر شرایط محیطی و تربیتی میتواند شدتهای مختلفی داشته باشد و تا بزرگسالی نیز این ویژگی میتواند با انسانها همراه باشد.
از نگاه روانشناسان، حسادت در اثر آسیبپذیری، ناامیدی، احساس پوچی و یا ترس شدید در افراد بهوجود میآید و شخص حسود میخواهد علاوهبر داشتن داشتههای دیگران، افراد دیگر هم از داشتههای او محروم باشند.
اگر بخواهیم تعریفی از این ویژگی بگوییم میتوان حسادت را به این صورت توصیف کرد که حسادت کردن یعنی داشتن آرزوی اینکه دیگران هیچ داشتهای نداشته باشند.
فرد حسود از وجود شادی، موفقیت و پیشرفت دیگران احساس خوشایندی را تجربه نمیکند و دستاوردهای دیگران در زمینههای شغلی، مالی، تحصیلی، خانوادگی، کاری، اجتماعی و غیره را تحمل نمیکند.
هرگونه مورد توجه قرار گرفتن افراد در اثر ویژگیها و یا دستاوردهای مطلوبشان فرد حسود را دچار خشم و آزار میکند و این احساس پیچیده را در او شدت میبخشد.
عوامل ایجاد حسادت در کودکان و نوجوانان
همانطور که میدانید در وجود همه ما حسادت وجود دارد و کودکان و نوجوانان نیز از این احساس به شکل کامل دور نیستند اما نکته مهم این است که سبک فرزندپروری و نحوهی تربیت و برخورد والدین و بزرگترها در افزایش و یا کاهش حسادت بسیار اثرگذار است. بعضی از رفتارهای والدین آتش حسادت را در کودکان و نوجوانانشان شعلهورتر میکند و اثرات مخربی را در پی دارد.
ما در این قسمت شما را با این عوامل بیشتر آشنا خواهیم ساخت تا به آنها آگاهی بیشتری پیدا کنید. این موارد عبارتند از:
مراقبت و رسیدگی بیش از حد از کودک یا نوجوان:
این عامل میتواند نقش بسیار پررنگی در ایجاد و توسعه حسادت در فرزندان داشته باشد و مانع از استقلال و خودمختاری فرد شود. چون این مراقبتها نمیتوانند همیشگی باشد و میتوانند سبک دلبستگی و وابستگی شخص را مضر و ناکارآمد سازد. فرزندان باید روزی خودشان به تنهایی وارد محیطهای مختلف اجتماع شوند و گاها با بیرحمیهایی نیز روبهرو خواهند شد. اگر فرد مورد مراقبت و رسیدگی بیش از اندازه قرار بگیرد در بستر واقعی جامعه احساس ناتوانی و کمبود نسبت به افراد مستقل و خودمختار پیدا خواهد کرد و حسادت بیشتری را تجربه میکند.
لوس کردن فرزند:
اگر بیش از اندازه کودک یا نوجوان خود را به اصطلاح لوس کرده و نازپرورده بار بیاورید او احساس خواهد کرد که موجودی خاص و بیرغیب است و بر روی همه چیز احساس مالکیت خواهد داشت. اما در اثر ورود فرزند جدید و یا مشاهده افراد توانمندتر احساس شدید ناامنی و رقابت در کودک و یا نوجوان بهوجود میآید و حتی ممکن است افسردگی و اضطراب را هم موجب شود و شخص با یک نوع احساس حقارت مراحل رشد و تکامل خود را طی کند.
مقایسه کردن:
از ناخوشایندترین و ضربهزنندهترین اشتباهات والدین در برخورد با فرزند خود چه کودک و چه نوجوان مقایسه کردن او در هر شکلی با دیگران و به خصوص همسن و سالهای او میباشد. رقابتجویی غیرمنطقی و ایجاد احساس حقارت و بیارزشی از جمله مواردی است که شعله حسادت را در دل کودک یا نوجوان گرمتر خواهد ساخت و آسیبهای عمیق روحی و روانی را تا پایان عمر فرد با او همراه خواهد ساخت.
استبداد در رفتار:
والدینی که فرزند کودک و به ویژه نوجوان خود را بیشازحد کنترل میکنند و قوانین سختگیرانه را بدون پشتوانه منطقی و منصفانه در خانه حکمفرما میسازند، باید آگاه باشند که میتوانند حسادت را در فرزند خود بیش از پیش گسترش دهند. محدودیتهای غیرضروری و ناکارآمد اعتمادبهنفس کودک و نوجوان را ابتدا در خانواده و سپس در مدرسه و به تدریج در کل بستر جامعه تضعیف کرده و در اثر ایجاد احساسات منفی و خود-بیارزشانگاری در آنها حسادت رشد بیشتر و آسیبزنندهتری خواهد کرد.
ترتیب تولد در فرزندان:
میزان توجه والدین گاها در اثر ترتیب تولد فرزندان متفاوت است. معمولاً پس از اضافه شدن فرزند جدید بعد از فرزند ارشد کودک بزرگتر احساس میکند موقعیت و شرایط او تغییر کرده و حتی به خطر افتاده است. در صورت سهلانگاری والدین در برقراری عدالت و رفتار منصفانه بین فرزندان، حسادت یا حس تنفر میتواند به راحتی در کودک و یا حتی فرزند نوجوان بزرگتر ایجاد شود و با کینهتوزی و عدم برقراری رابطه سالم با فرزند کوچکتر همراه شود.
تشویق کودک یا نوجوان به رقابت ناسالم:
وادار کردن فرزندان به انجام فعالیتها و کارهایی که همسن و سالهای آنها انجام میدهند، بسیار ضربهزننده است. استعداد و توانایی هر فردی با دیگری متفاوت است و مسیر زندگی اشخاص قرار نیست شبیه به هم باشد. حسادتِ نشاتگرفته از رقابت بیدلیل، میتواند آسیبهای عمیقی در کودک یا نوجوان شما ایجاد کند.
راهکارهای کنترل حسادت در کودکان و نوجوانان
- تقویت رفتارهای مشارکتی و جمعی
- عرضه الگوی مناسب رفتاری
- تشویق ویژگیهای مثبت در آنها
- دوری از مقایسه فرد در تمامی زمینهها
- نشان دادن عشق و محبت به آنها هم به صورت گفتاری و هم عملی
- شناسایی توانمندیها و استعدادهای کودک و نوجوان
- تاکید بر بااهمیت بودن بخشش و مشارکت کردن در شیوه فرزندپروری
- شنوندگی فعالانه در برخورد با کودکان و نوجوانان
- ایجاد بستر دوستانه برای گفتگو از احساسات
- دادن احساس امنیت و خودارزشمندی بیقیدوشرط به فرد
- ترویج محبت کردن بخشنده بودن
- آموزش مثبتاندیشی منطقی و پرورش افکار مثبت و رشددهنده
عوامل ایجاد و یا گسترش حسادت در انسانها
محرکها و عوامل متفاوتی در شدت دادن به حسادت در اشخاص وجود دارد و البته این مورد از فردی به فرد دیگر کاملاً متفاوت است.
حسادت به عنوان ویژگی کلی در همه ما وجود دارد اما متاسفانه در برخی میتواند به مانند یک اختلال جدی عمل کرده و آسیبهای روحی و روانی برای خود شخص و اطرافیان او بهوجود آورد. حسادت یک احساس سخت است که انسان در طی تکامل خود با آن مواجه شده و آن را در خود با شدتهای متفاوت احساس میکند. روانشناسان تکاملی در مورد نقش حسادت در استراتژیهای جفتگیری مطالبی را نوشتهاند اما حتی احساسات با پشتوانه ژنتیکی فقط در محیطهای خاصی ظاهر میشوند و عوامل متعددی وجود دارد که احتمال بروز حسادت را بیشتر نشان میدهد.
در طیف احساسات انسان، حسادت تقریباً یکی از پیچیدهترین، ناامیدکنندهترین و ناراحتکنندهترینها لست. ترکیبی از عصبانیت، غم، سوءظن و حسادت میتواند روابط را از بین ببرد، باعث افسردگی و اضطراب شود و حتی منجر به خشونت جدی یا در موارد شدید مانند قتل شود. حسادت به ترس از دست دادن کسی یا چیزی که شما برای آن ارزش قائل هستید هم اشاره دارد.
ترس از جایگزینی:
مردم معمولاً حسادت را تجربه نمیکنند، مگر اینکه احساس کنند شخص یا نهاد دیگری آنها را تهدید میکند. حسادت خواهر و برادر معمولاً ناشی از ترس کودک است که والدین او را با خواهر یا برادر جدید جایگزین کنند یا خواهر یا برادر دیگر را بیشتر دوست داشته باشند. در روابط عاشقانه، حسادت معمولاً توسط شخص ثالث ایجاد میشود. درک صرف تهدید برای چرخاندن چرخه حسادت کافی است.
عوامل روانشناختی فردی:
تقریباً مانند هر مشکل عاطفی و رابطهای دیگر، حسادت به شدت تحتتأثیر عوامل فردی است. تجربیات گذشته میتواند احتمال حسادت فرد را افزایش دهد. فرد بالغی که والدینش حسادت را الگو قرار دادهاند، ممکن است بیشتر به سمت حسادت گرایش داشته باشد و فردی که مورد خیانت معشوق قرار گرفته است بیشتر مستعد سوء ظن میباشد. ویژگیهایی مانند اضطراب نیز میتواند بر حسادت تأثیر بگذارد. افرادی که استرس و اضطراب بالایی دارند، بیشتر نگران از دست دادن اطرافیان و عزیزان خود هستند.
کیفیت ارتباط:
برخی از افراد بیشتر از دیگران مستعد حسادت هستند، اما عملاً همه در یک رابطه ناپایدار یا بیمحبت حسادت بیشتری میورزند. به هر حال، حسادت بر ترس از دست دادن کسی یا چیزی متمرکز است. اگر از عشق همسرتان مطمئن نیستید یا فرزندتان نمیداند که آیا او را به اندازه خواهر یا برادر جدیدش دوست دارید یا نه، احتمال حسادت بسیار بیشتر است. در واقع در روابطی که از قبل مشکل دارند، حسادت ممکن است مانند آخرین تیر خلاص باشد. از آنجا که حسادت به شدت تحتتأثیر کیفیت رابطه است، تمرین ارتباط عاشقانه و وقت گذاشتن برای یکدیگر راهی عالی برای محافظت در برابر حسادت شدید است.
پویایی منحصربهفرد یک رابطه همچنین میتواند بر احساس حسادت تأثیر بگذارد. وقتی ناهماهنگی در سبکهای رابطه وجود داشته باشد، میتواند فرمانی از حسادت باشد. دلبستگی نقش مهمی در حسادت ایفا میکند و افرادی که دارای سبک دلبستگی ناامن هستند میتوانند حسادت بیشتری نسبت به افرادی داشته باشند که بهطور ایمن به هم وابسته هستند. به عنوان مثال، اگر همسر شما به فضای شخصیاش علاقه داشته باشد، بیشتر مستعد حسادت هستید. یک شوهر بسیار اجتماعی ممکن است همسر درونگرای خود را وارد فاز حسادت کند، به ویژه اگر او به روابط زیاد نزدیک و صمیمی عادت نداشته باشد.
راههای جلوگیری و یا کاهش حسادت
حسادت همیشه یک احساس منفی نیست و در برخی از موقعیتها میتواند به شما در مورد نقص در روابط شما هشدار دهد و به شما کمک میکند تا از تهدیدهای احتمالی بیرونی آگاه شوید. به هر حال، گاهی اوقات شما واقعاً در خطر از دست دادن عزیزان و اطرافیان خود هستید، اما وقتی حسادت بدون هیچ دلیل مشخصی رخ میدهد میتواند بسیار مخرب باشد. زوجهایی که مشکلات حسادت را تجربه میکنند ممکن است از زوجدرمانی سود ببرند. راههای دیگر برای به حداقل رساندن حسادت عبارتند از:
- مستقیم و آشکارا از احساسات خود صحبت کنید.
- درباره راهکارهای برطرف شدن حسادت خود صحبت کنید و دربارهاش جستجو کنید.
- در روابط بین فردی خود تمرین کنید تا برخوردهای صادقانه خود را افزایش دهید.
- عوامل بیرونی و یا درونی ایجاد حسادت در خودتان را با کمک یک روانشناس بررسی و شناسایی کنید.
- روابط سالم و مثبت را ایجاد و تجربه کنید.
- برای ایجاد احساس ارزشمندی خود و دیگران وقت بگذارید.
- اعتمادبهنفس خود را بالا ببرید.
- روی عزتنفس و خود-ارزشمندیتان تمرکز کنید و راههای بهبود آن را بشناسید.
- هدفگذاری کنید و مسیر منحصربهفرد خودتان را ادامه دهید.
- دست از مقایسه بردارید و بر روی خودآگاهی و خودشناسیتان دقت بیشتری به خرج دهید.
- در پایان این مقاله باید به این نکته اشاره کنیم که حسادت در ابعاد پیچیده و آسیبزننده در کودک، نوجوان و حتی بزرگسالان بهتر است توسط یه مشاور و روانشناس متخصص در ان حیطه بررسی شود تا از خطرات و مضرات گسترده آن به شکل استاندارد و اصولی اجتناب شود.
- حضور یک روانشناس آگاه و متخصص میتواند دریچههای آگاهی و رشد را برای فرد، خانواده، اطرافیان و جامعه باز کند و مسیر چالشهای این چنینی را تسهیل بخشد.