فهرست مطالب
شرم و خجالت در نوجوانان
احساس شرم و خجالت در بسیاری از نوجوانان وجود دارد و این حالات می تواند ریشه در بسیاری از عوامل داشته باشد.
احساس شرم، گناه و خجالتی بودن اغلب در دوران کودکی و نوجوانی افراد شکل میگیرد و تحت تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی نیز قرار دارد.
احساس شرم و گناه از دسته عواطف منفی هستند که فرد در اثر عدم موفقیت و یا نقض استانداردهای رفتاری و یا تغییرات جسمی و ذهنی به خصوص در دوران بلوغ و نوجوانی آن را تجربه میکند.
بیشتر تحقیقات در زمینه احساس شرم و خجالتی بودن بر دوران کودکی افراد متمرکز است و درباره سیر و پیامدهای این احساسات خودآگاه در طول زندگی افراد اطلاعات نسبتا کمی در دسترس است.
با توجه به اینکه احساس شرم و گناه به نحوه درک و ارزیابی فرد توسط دیگران مربوط میشود این احساسات ممکن است در دوران بلوغ دچار تغییرات بسیار بزرگ و مهمی شوند.
زمانیکه واکنش عاطفی نسبت به محیط اجتماعی افزایش پیدا کند فرد نوجوان دچار نگرانی در مورد ارزیابی اجتماعی دیگران نسبت به خودش میشود.
در حالیکه شرم و احساس گناه و خجالتی بودن ابتدا در دوران کودکی ظهور میکند، اما در روند دوران نوجوانی، این حالات دچار تغیررات بسیار بزرگتری میشود و به شکل های سازگار، یا ناسازگارانه بروز میکند.
احساس خجالت در نوجوانان و نشانه های روانی و جسمی آن
در دوران نوجوانی حالتی عاطفی وجود دارد که ممکن است اغلب والدین به آن بی اعتنا و یا کم توجه باشند اما در عین حال مواردی بسیار جدی و با اهمیت هستند.این حالت عاطفی خجالت در نوجوان است.
خجالت کشیدن یک حالت روانی به شمار میآید که دارای بعد جسمی نیز هست. نوجوانی که از خجالتی بودن رنج میکشد در زمان رویارویی با موقعیتهای اجتماعی و یا فردی ترس و هراس را تجربه میکند. چنین هراس و ترسی میتواند خود را به صورت خجالت کشیدن یا کم رو بودن نشان دهد و افکار و احساسات شخص را دچار تغییر کند.
از نشانه های جسمی که افراد خجالتی و یا کمرو با آن مواجه هستند میتوان به لکنت زبان، سرخ شدن صورت، سفت شدن عضلات، عرق کردن دستها و لکنت زبان اشاره کرد.
فرآیند خجالتی بودن و یا خجالت کشیدن در نوجوان روندی است که در آن شخص افکار و احساسات منفی و اغلب ترس آوری را تجربه میکند و در پی این حالات دست به واکنش هایی مانند کناره گیری و سکوت میزند.
رابطه مستقیم اعتماد به نفس و شرم و کم رویی
احساس خجالت و کم رویی در بیشتر موارد نشات گرفته از فقدان اعتماد به نفس است و این امر در دوران نوجوانی نیز به صورت کاملا ملموس قابل مشاهده میباشد. از طرفی دیگر، افراد درون گرایی هم وجود دارند که صرفا به دلیل اعتماد به نفس ضعیف نیست که بیشتر دوست دارند در خلوت خود باشند و این امر به ویژگی شخصیتی این افراد که دورن گرایی است بر میگردد.
افراد درون گرا با توجه به تیپ شخصیتی خود بر عکس برون گراها محیط های آرام و خلوت را ترجیح میدهند و در محیط های آرام دارای تمرکز بیشتری هستند و در کل فعالیت های انفرادی را بیشتر ترجبح میدهند.
اعتماد به نفس در دوران کودکی شروع به رشد میکند و در دوران نوجوانی، به واسطه حمایت های والدین و اثرات محیطی پی ریزی بیشتری شده و شکل میگیرد. این ویژگی، جدای از تیپ شخصیتی خود نوجوان که می تواند درون گرا و یا برون گرا باشد در ایجاد احساس شرم، خجالت و کم رویی بسیار پر اهمیت است.
تفاوت خجالتی بودن و کم رویی
همانطور که اشاره شد افراد خجالتی و افراد کم رو با هم متفاوت هستند. در اینجا به چند مورد از این تفاوت ها اشاره میکنیم:
درون گرایی خصلتی ذاتی است ولی خجالتی بودن میتواند اکتسابی باشد
افراد خجالتی عموما نمیتوانند در امور اجتماعی موفق باشند اما افراد کم رو می توانند موفقیت های اجتماعی نیز کسب کنند
افراد کم رو به شکل ذاتی و در اثر تیپ شخصیتی خود ( درون گرایی ) تمایلی به بودن در جمع ندارند اما افراد خجالتی دوست دارند در جمع باشند اما نمی توانند
درون گراها افرادی قابل اعتماد تر و متفکر تر هستند و امور مختلف را تحلیل میکنند
خجالتی ها معمولا اعتماد به نفس پایینی دارند ولی افراد کم رو دارای اعتماد به نفس هستند و از عهده امور خود برمیایند
نقش عوامل تربیتی در ایجاد احساس خجالت و شرم در نوجوانان
والدین و محیط خانواده نقش بسیار بزرگی در ایجاد مشکلات روحی و منزوی شدن نوجوان ایفا میکنند و شیوه های نادرست فرزند پروری می تواند اعتماد به نفس نوجوان را رفته رفته از بین برده و او را به یک شخصیت خجالتی و شرمگین تبدیل کند.
اگر نوجوان شما به دلیل عوامل بیرونی خجالت و شرم را تجربه میکند می تواند تحت تاثیر عوامل زیر باشد:
کمبودهای عاطفی در زندگی نوجوان
سبک فرزند پروری سخت گیرانه والدین نوجوان
تبیهه بیش از اندازه و به خصوص تبییه بدنی
سرزنش گری و تحقیر نوجوان توسط والدین یا یکی از آن ها
مقایسه نوجوان با دیگران
عدم دسترسی عاطفی به والدین و نداشتن حمایت اطرافیان
نداشتن خودباوری و اعتماد به نفس ضعیف
مجاورت با افراد خود برتر بین و خودپسند
شباهت ها و تفاوت های افراد خجالتی و کم رو
افرادی که خجالتی هستند، اغلب دوست دارند در اجتماع و جمع های شلوغ باشند، اما به علت اضطرابی که در این محیط ها تجربه میکنند، از آن ها کناره میگیرند. افراد کم رو یا درون گرا به شکل شخصیتی و ذاتی ترجیح میدهند در محیط های آرام و خلوت زمان خود را بگذرانند و تمایلی به مشارکت زیاد در اجتماع های شلوغ ندارند.
نوجوانی که خجالتی است از اینکه دور از جمع دوستان خود و یا سایر جمع ها باشد احساس خوبی ندارد اما به دلیل نداشتن مهارت های ارتباطی ترجیح می دهد کناره گیری کند چون به علت اضطراب و ترس خود نمیداند چگونه باید ارتباط برقرار کند.
فرد درون گرا اما در صورت دور بودن از اجتماعات دچار احساسات و افکار منفی نمیشود چون خلوت بودن اطراف خود و تفکر را بیشتر میپسندد و درون گرایی او نشان از عدم اعتماد به نفس او نیست.
سکوت وجه تشابه هر دو شخصیت درون گرا و خجالتی است و این دو تیپ شخصیتی ترجیح میدهند کمتر صحبت کنند اما در فرد کم رو این امر بیشتر به علت تفکر و تحلیل در امور است اما در نوجوانی که دارای احساس شرم و خجالت است بیشتر به حوزه عدم اعتماد به نفس و مهارت های ارتباطی مربوط میشود.
متاسفانه هر دو دسته از نوجوانان، چه کم رو و چه خجالتی تنهایی بیشتری را تجربه میکنند و بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند، بنابراین پیشنهاد میشود، هر دو دسته از این نوجوانان اقدام به فراگیری مهارتها و شیوههای ارتباطی زیر نظر متخصصان این حوزه کنند تا بتوانند عزت نفس، اعتماد به نفس و ابراز وجود خود را در حدی استاندارد تجربه نمایند.
چگونگی شکل گیری شرم در نوجوانان
شرم نیز مانند خجالت میتواند به دلایلی مختلف در افراد و همینطور در نوجوانان بوجود بیاید.
پایین بودن اعتماد به نفس: همانطور که در این مقاله اشاره شد اعتماد به نفس از کودکی شروع به شکل گیری در افراد میکند و نقش پدر و مادر هم در این میان بسیار پر رنگ میباشد. تصور کنید کودکی که تازه شرع به راه رفتن کرده است و یا خودش به تنهایی تصمیم به غذا خوردن میگیرد اما در این بین با سرزنش، ایراد و سخت گیری های والدین یا یکی از آن ها روبهرو میشود. در چنین شرایطی اعتماد به نفس کودک برای انجام امور به صورت مستقل دستخوش احساسات و افکار منفی مانند ترس، اضطراب و یا دلهره میشود و این روند، ساخت اعتماد به نفس او را در دوران نوجوانی و بزرگسالی با مشکلات جدی مواجه میسازد.
استانداردهای از پیش تعیین شده توسط جامعه و خانواده: تقسیم بندی و جداسازی افراد از همان دوران کودکی و نوجوانی با عناوین دختر خوب دختریه که و پسر خوب پسریه که، باعث میشود رفته رفته پذیرش افراد مشروط باشد و اشخاص به صرف انسان بودن محترم شمرده نشوند و برای اینکه مورد قبول افراد و خانواده قرار بگیرند باید خود را با ملاک های آن ها انطباق دهند.
خود سرزنش گری: متاسفانه رشد افراد در خانوادههای کمال گرا و ایراد گیر باعث بوجود آمدن افکار و احساساتی مانند ناکافی بودن و بی ارزشی در کودکان و نوجوانان میشود و آن ها را با، خودگویه های منفی و سرزنش گر درگیر میکند که میتواند تا آخر عمر هم با افراد در موقعیتهای مختلف اجتماعی و خانوادگی همراه باشد و آن ها را از درون با احساس شرم روبهرو کند.
چه خانواده هایی باعث ایجاد شرم در نوجوان میشوند
خانوادههای سو استفاده گر: برخی از خانواده ها برای رسیدن به خواسته های خود، با سرزنش کردن نوجوان خود برای رسیدن به اهدافشان اقدام میکنند و دست به کنترل فرزندشان میزنند. در نظر بگیرید پدری به دختر یا پسر نوجوان خود میگوید اگر فلان کار را انجام ندهی دیگر دوستت ندارم و یا غیره. این موقعیت نوجوان را دچار شرم شدید و احساسات منفی بسیاری میکند.
خانوادههای کنترلگر: استانداردهای والدین در این خانوادهها از قبل مشخص شده است و دنیای نوجوان نیز بر اساس این ملاکها کنترل میشود. نوجوان در صورت خارج شدن از این قالبهای از پیش تعیین شده دچار احساسات منفی و شرم بسیاری خواهد شد.
خانوادههای بی حد و مرز: حریم شخصی در این خانوادهها بسیار کم رنگ است و یا اصلا وجود ندارد و افراد نقشهای خود را نمیدانند و همین امر باعث میشود آنها هویتهای خود را بیثبات انگاشته و نقش اصلی و درست خود را گم کنند و در صورت عدم وجود نقش مورد نظر احساس شرم، بیکفایتی و بی هویتی را داشته باشند. برای مثال دختری که حامی پدر خود میشود و یا پسری که حامی مادر خود است به این علت که نمیتواند همیشه خود را در این نقش و جایگاه حفظ کند به ایجاد تنش در خانواده دامن زده و برای خود نیز احساس شرم را ایجاد میکند.
راههای جلوگیری از ایجاد شرم و خجالت در نوجوانان
حتما تا این لحظه متوجه نقش خانواده، ابعاد حمایتی و عاطفی و همینطور اعتماد به نفس در حوزه شرم و خجالت در نوجوانان شده اید.
در قسمت پایانی این مقاله شما را با چند راه کار برای جلوگیری و یا کاهش احساس شرم و خجالت در نوانان بیشتر آشنا خواهیم کرد:
صحبت دوستانه درباره موضوع و علت ایجاد احساس شرم و یا خجالت در نوجوان
دادن حس حمایت به نوجوان بدون مشروط بودن به داشتن قالبهای مشخص شده و ذهنی مورد پسند خود والدین
عدم استفاده از مکالمات مقایسه ای و سرزنشی با نوجوان
اقدام به تقویت اعتماد نفس نوجوان با شناسایی نقاط قوت او
پذیرش مثبت و بدون شرط نوجوان به عنوان عضوی از خانواده
جدا کردن موجودیت و شخصیت خود نوجوان از اشتباهات او
ایجاد اعتماد در محیط خانواده برای محیا کردن بستری جهت گفتگو و تبادل نظر
قرار ندادن بار احساسی بر روی دوش نوجوان جهت الزام در انجام کاری خاص و مورد توجه و پذیرش قرار گرفتنش در صورت انجام کار مورد نظر
کمک گرفتن از روانشناسان و مشاوران نوجوان برای ریشه یابی منبع احساس خجالت و یا شرم در نوجوان
دریافت اطلاعات تخصصی و علمی در زمینه چگونگی برخورد با چالشهای موجود از افراد با صلاحیت و مورد اعتماد