فهرست مطالب
علل اصلی خودزنی در نوجوانان و نحوه درمان
خودزنی یا خودآسیبی به این معناست که فرد آگاهانه به بدن خود آسیب برساند و به موجب خودزنی جراحت به بدن خودش وارد کند، به گونهای که به خودکشی منجر نشود ولی اثر آن باقی بماند.
نوجوانانی هستند که برای احساس آرامش و راحتی، سعی میکنند مخفیانه، پوست خود را ببرند، بسوزانند یا بخراشند. این آسیب عمدی، به این منظور انجام میشود که فرد نوجوان، بر هیجانات خود غلبه کند.
لازم به ذکر است خودکشی با خودزنی متفاوت است. خودکشی یک یا دوبار تکرار میشود ولی خودزنی، بارها و بارها و حتی به صورت روزانه تکرار میشود. همچنین در خودزنی، فرد نمیخواهد خود را بکشد بلکه سعی در تخلیه هیجان و جلب توجه دارد.
پزشکان به واسطه نتایج تحقیقاتی که در این حوزه انجام دادهاند، عوامل مختلف مهمی را برای بروز اینگونه رفتارها در نوجوانان شناسایی کردند. به عنوان مثال همسالان، مدرسه، خانواده، محیط زندگی و … که بر بروز رفتارهای خشونتآمیز علیه خود و خودآزاری در نوجوانان نمود پیدا میکند.
روند بروز خودزنی در نوجوانان
خودزنی با شکلی از فشار ناشی از احساسات یا افکار شروع میشود. پس از ایجاد جراحت فرد احساس راحتی میکند. این آرامش موقتی است و احساس هیجان آن همچنان باقی میماند. کمی بعد این احساس راحتی با شرم و گناه همراه میشود و این احساسات فرد را دوباره به سمت تجربه احساسات منفی و تنش سوق میدهند.
عوامل خودزنی در نوجوانان
رفتار خودآزاری و خودزنی در نوجوانان دلیل واحدی ندارد و ممکن است عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در بروز این رفتارهای آسیبزننده دخیل باشند.
برخی تحقیقات نشان میدهند که ممکن است در برخی جوامع دختران نوجوان بیشتر از پسران نوجوان اینگونه رفتارها را انجام دهند و به دنبال تسکین سریع از پریشانی عاطفی باشند.
یکی از علل عمده گرایش نوجوانان به خودزنی، تاثیر آندروفین است. وقتی نوجوانان به خود آسیب میزنند آندروفین به سرعت در جریان خون آنها ترشح میشود و احساس بیحسی یا لذتبخشی را تجربه میکنند.
آنها با بریدن یا سوزاندن خود باعث از بین رفتن افکار و احساسات ناخوشایند میشوند و آندروفین بالایی را در بدن خود احساس میکنند. آندروفین زیاد مثل اعتیاد به مواد مخدر باعث تسکین سریع پریشانی عاطفی و سایر عوامل استرسزا در نواجوانان میشود. در ادامه برخی از عوامل مهم که در بروز رفتارهای خودزنی تاثیرگذارند را معرفی خواهیم کرد.
تنش و اضطراب
از مهمترین علل میتوان به این مورد اشاره کرد که نوجوانان با این رفتارها نشان میدهند که وقتی هیجانات و حال بد به سراغشان میآید را نمیتواند کنترل کنند و زمانی که گرفتار احساسات بدی میشود نمیداند چه رفتارها و واکنشی از خود بروز دهد. به همین سبب شروع به خودزنی میکنند. اقدام به خودزنی میتواند برای رهایی از فشار روانی و اضطرابی باشد که فرد دارد.
افسردگی
از دیگر دلایل مهم خودزنی نوجوانان این است که نیاز به کمک دارند و احساس همدلی و همراهی را از خانواده و اطرافیان خود دریافت نمیکنند. برخی نوجوانان که افسردگی دارند، خود را آدم بدی میدانند و با خودزنی میخواهند خود را تنبیه کنند.
خشم
از سوی دیگر نوجوانانی که خودزنی میکنند نشاندهنده این است که در درون خود از خشم بسیار زیادی رنج میبرند. خشمی که باعث میشود با وارد کردن آسیب به خود سعی در تسکین آن داشته باشند. اصولا نوجوانانی که رفتارهای خودزنی از خود بروز میدهند، ارتباط خوب و صمیمانهای با والدین خود ندارند.
به همین دلیل تلاش میکنند خشم خود از ناراضی بودن وضعیت خود در خصوص ارتباطشان با والدین را اینطور ابراز کنند. نوجوانان در این دوره سنی با تصور اینکه قادر به بروز خشم و اعتراض خود نیستند و نمیتوانند به طرف مقابل خود آسیب بزنند، فکر میکنند که با خودزنی میتوانند به طرف مقابل به خصوص والدین خود صدمه و آسیب بزنند.
عمده ی کسانی که خودزنی میکنند، زود عصبی میشوند و در هنگام عصبانیت، به جای آسیب به بقیه، به خود آسیب میرسانند.
درد
یکی از دلایل خودزنی، رهایی از استرسی است که به نوجوانان وارد میشود و آنها با بریدن یا سوزاندن پوست خود سعی در تسکین دردهای خود دارند.
مشکل در ارتباط، جلب توجه وگرفتن پاداش
یکی دیگر از گروه افرادی که اقدام به خودزنی میکنند، نوجوانانی هستند که تصور میکنند وجود خارجی ندارند و آنقدر با خود بیگانه هستند و آنقدر خودشان و احساسات خود را درک نمیکنند شروع به خودزنی میکنند تا بتوانند این احساس را داشته باشند که من هم مانند دیگران حضور فیزیکی دارم در جریان زندگی هستم.
به همین علت برای سرکوب این احساسات ناخوشایند در وجودشان شروع به خود آزاری خواهند کرد و با انجام این کارها نیاز خود به توجه و محبت دیگران را طلب میکنند و درخواست کمک خود را از اطرافیان، پدر و مادر، مدرسه و … نشان میدهند.
اینگونه اقدامات نوجوانان به خودزنی را میتوان شبیه علامت SOS دانست، ( SOSنشانی بین المللی است که هنگام حادثه با تماس و درخواستهای آشفته و پراسترس برای کمک از طرف فرد، کشتی، قطار، هواپیما و یا… از گذشته تا به امروز استفاده میشود). آنها میخواهند با بروز این رفتارها از خود، بحرانی بودن شرایط و احساسات خود را بیان کنند. آنهایی که از سوی خانواده و و دوستان طرد شدهاند، میخواهند با این کار با اطرافیان خود ارتباط داشته باشند.
گرفتن تایید از دوستان و جلب توجه از همسالان یا والدین
از دیگر علل رایج خودزنی در نوجوانان، تلاش در جهت دریافت توجه از گروه همسالان، همکلاسیها، دوستان یا والدین است. متاسفانه گاهی در بین نوجوانان در گروه دوستان یا همکلاسیها با تصور اینکه جرئت و شهامت خود را در برخی رفتارها به معرض نمایش بگذارند شروع به انجام رفتارهای خودزنی میکنند. حتی گاهی در برخی موارد در بین دوستان این قبیل رفتارها به نشان همراهی و یا چالشهای بین گروهی انجام میدهند.
والدین باید توجه داشته باشند که در صورت مشاهده چنین رفتارهایی در فرزندان خود نیاز است تا از کمک روانشناس و روانپزشک نوجوانان استفاده کنند تا بررسیهای لازم صورت گیرد تا خطرات احتمالی دیگر در آینده جلوگیری شود.
گاهی نوجوانان به دلیل اینکه یک رفتار خاص در بین همسن و سالهای خود رایج و مد شده است جذب شده و سعی در کسب تجربه دارند. والدین نیاز است در صورت مشاهده این قبیل موارد هوشیار عمل کنند و فرزندان خود را پیش از هر رفتاری به کمک مشاور ماهر آگاه کنند.
یکی از مهمترین اقداماتی که والدین لازم است در طی دوره سنی کودکی به نوجوانی انجام دهند این است که، از موارد تعلیم و تربیت مناسب این سن مطلع باشند تا در سطح آگاهی و تفکرات فرزندان خود موثر عمل کنند. آنها باید درباره چالشهای رایج بین نوجوانان، مدهای رایج در جامعه و دنیای فشن، رفتارهای آسیبزننده به جسم و روح نوجوانان و بسیار موارد مهم دیگر با فرزند خود صحبت کنند.
خود زنی در این سنین گاهی نشانهای از کمبود توجه به نوجوانان است که والدین باید به سرعت متوجه آن شوند و از پیشرفت این رفتارها در فرزند خود جلوگیری کنند.
هدف افراد از خودزنی
افراد با هدفهای متعددی دست به خودزنی می زنند، برخی از این اهداف عبارت اند از:
- رهایی از احساسات منفی
- تبدیل درد روانی به درد جسمانی
- تنبیه کردن خود و تنفر از خویش
- گریز موقتی از مشکلات
- تحت تاثیر قرار دادن دیگران
- پیدا کردن کنترل روی دیگران و رسیدن به خواستههای غیرمعمول
- احساس غیرواقعی، بیحسی،کرختی و گسیختگی
برخی از انواع خود زنی و خودآزاری در نوجوانان
در این بخش برخی از اقدامات نوجوانان برای انجام خود زنی گفته شده است که نیاز است والدین نسبت به بروز این رفتارها در فرزندان خود دقت لازم را به خرج دهند.
- حک کردن روی پوست
- خراشیدن پوست
- داغ کردن و سوزاندن پوست
- کندن پوست یا مو
- بریدن
- گاز گرفتن
- سر را کوبیدن
- تاتو کردن
- پیرسینگ زیاد و سنگین
- مشت زدن به خود را اجسام سنگین یا دیوار
- پریدن از ارتفاع
- آویزان شدن
برخی از نوجوانان ممکن است به خودشان آسیب جدی وارد کنند تا ارزشهای والدین را زیر سوال ببرند و رد کنند. گاهی نوجوانان میخواهند شخصیت خود را بیان کنند یا فقط پذیرفته شوند. برخی ممکن است خودزنی کنند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند، آنها میخواهند به دیگران ناامید بودن و بی ارزش بودن خود را نشان دهند. یا ممکن است دلیل این کار، داشتن افکار خودکشی در ذهنشان باشد.
این کودکان ممکن است از مشکلات روانپزشکی جدی مانند افسردگی، روانپزشکی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال دوقطبی رنج ببرند.
علاوه بر این، برخی از نوجوانانی که به خود آسیب میزنند ممکن است اختلال شخصیت مرزی را به عنوان بزرگسالان داشته باشند. بعضی از بچههای کوچک ممکن است گاهی اقدامات خودآزاری انجام دهند اما اغلب از این دایره بیرون می روند. کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و یا اوتیسم و همچنین کودکانی که مورد سوءاستفاده قرار گرفتهاند یا رها شدهاند نیز ممکن است چنین رفتارهایی نشان دهند.
علائم خودزنی نوجوانان
والدین با مشاهده تعدادی از علائم گفته شده و نشانههای رفتاری فرزند نوجوانشان بسیار هوشیار اقدام کنند.
- همیشه پیراهنهای آستین بلند،یقه اسکی یا دامن بلند میپوشند. حتی وقتی هوا گرم است.
- وقتی از زخمها ، خراشها و سوختگیها از آنها سوال می شود،عصبانی میشوند و پاسخ مبهم میدهند.
- مچ دست خود را همیشه با دست بندهای چرمی یا النگوهای پهن میپوشانند.
- بیش از اندازه مرموز بودن وکنارهگیری از تمام دوستان و اعضای خانواده
عوامل افزایش احتمال خود زنی در نوجوانان
- نادیده گرفته شدن
- داشتن دوستانی که خودزنی میکنند.
- سابقه آزارجنسی یا عاطفی
- تجربه تروما
- محیط زندگی متشنج
- انزوای اجتماعی (مثلا گروههای اقلیت و مهاجران)
- ابتلا به اختلالات روانی مثل اختلالات شخصیت، افسردگی، اضطرابی، استرس پس از سانحه، مصرف مواد مخدر و الکل
در مقابل خودزنی چه کنیم؟
ما والدین را تشویق میکنیم که با فرزندان خود در مورد احترام و ارزش گذاردن به بدن خود صحبت کنند. والدین همچنین باید به عنوان الگو برای نوجوانان خود عمل کنند بدون اینکه خود را در معرض آسیب قرار دهند. برخی از راههای مفید برای نوجوانان جهت جلوگیری از آسیب رساندن به خود را در ادامه خواهیم گفت.
- والدین باید خونسردی خود را حفظ کنند و شتابزده رفتار نکنند. نوجوانانی که خودزنی میکنند معمولا در معرض خطر مرگ قرار ندارند.
- والدین نباید رفتارهای نفرتانگیز از خودشان نشان ندهند. کاری نکنند که در فرزندتان احساس گناه ایجاد شود.
- والدین توجه داشته باشند که وقتی نوجوانتان علائم خودآزاری دارد، باید از مراکز مشاوره تخصصی و درمانی کمکهای لازم را دریافت کنید.
- والدین باید به پذیرفتن واقعیت و یافتن راههایی که لحظهها را قابل تحملتر میکنند بپردازند.
- والدین باید به شناسایی احساسات و صحبت کردن درباره آنها با فرزند خود به جای اقدام برعلیه آنها بپردازند.
- پرت کردن حواس خود از افکار آسیبرسان (به عنوان مثال، شمردن تا ده، صبر کردن 15 دقیقه ، تمرین تنفس عمیق، نوشتن درباره افکار، نقاشی کردن، فکر کردن به چیزهای مثبت …)
- فکر کردن و ارزیابی مزایا و معایب خود آزاری
- تسکین دادنِ خود با یک روش مثبت، غیر آسینرسان، تسکیندهنده.
- تمرین مدیریت استرس
- یادگیری مهارتهای اجتماعی بهتر
اقدامات اولیه والدین پس از خودزنی نوجوانان
همانطور که گفته شد و میدانید خودزنی در نوجوانی دارای علل مختلفی است. از این جهت روش های درمان نیز متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال درمان خودزنی نوجوانی که برای تسکین خشم خود اقدام به این کار میکند متفاوت است از روش درمانی خودزنی در نوجوانی که برای کسب توجه به خود آسیب میزند و یا روش درمانی که نوجوانی برای تخلیه هیجاناتش اقدام به بریدن یا سوزاندن پوست خود میکند.
توصیه اکید روانشناسان و متخصصان روانشناسی نوجوانان این است، در صورتی که فرزندی دارید که اقدام به خودزنی میکند، به هیچ عنوان رفتارهای آسیب زننده به خودش را نادیده نگیرید و به سادگی از این رفتارهای او چشم پوشی نکنید و در اولین فرصت حتما از یک روانشناس کمک بگیرید.
روانشناس به شما و فرزند نوجوان شما کمک خواهد کرد که بتواند خودش را ببخشد و احساس بهتری نسبت به خود و اطرافیان خود داشته باشد. همچنین به ایجاد ارتباط بهتر و موثرتر والدین کمک خواهد کرد.
روانشناسان متخصص به فرزند شما آموزش خواهد داد که چگونه در صورت بروز هر یک از عوامل موثر در بروز خودزنی، چه در دوره نوجوانی چه در سنین جوانی بتوانند با تکنیک و روشی صحیح به بهبود حال خود و تسکین احساسات بدشان اقدام کنند و از پیشرفت این گونه رفتارها در سنین بزرگسالی نیز پیشگیری کنند.
- بیش از حد به ها توجه نکنید. این کار باعث تقویت رفتار خودآزاری آنان میشود و تصور میکنند که کار درستی انجام دادهاند.
- به جای این که فقط به خودآزاری آنها توجه کنید، وقت خود و نوجوانتان را معطوف شناسایی علت خودزنی کنید.
- به نوجوان کمک کنید که روشهای دیگر سازش با موقعیتهای ناخوشایند را یادبگیرد. این روشها شامل، صحبت کردن با دوستان، ورزش کردن، نقاشی کردن، انجام فعالیتهای هنری، گوش دادن به موسیقی و کمک گرفتن از افراد مشخص است.
مراجعه به روانشناس در درمان خودزنی نوجوانان
ارزیابی توسط یک متخصص بهداشتِ روانی میتواند در شناسایی و درمان علل اصلی خودآزاری کمککننده باشد. در صورت وجود علاقه به مرگ یا خودکشی در نوجوانان، باید به سرعت در جستجوی مشاوره و کمک مشاور و روانشناس حرفهای باشید. یک روانپزشک کودک و نوجوان نیز میتواند اختلالات روانپزشکی جدی را که ممکن است رفتار خودکشی را در پی داشته باشد شناسایی و درمان کند.
حمایت عاطفی برای درمان خودزنی در نوجوانان
در طول روند درمان برای جایگزینی استراتژیهای نامناسب با مهارتهای سازگاری مثبت، نوجوان به توجه و حمایت بیقید وشرط نیاز دارد. شکستن چرخهی خودزنی کار آسانی نیست و نوجوان در این مسیر به همدلی و حمایت والدین خود نیاز دارد:
- هر روز زمانی را برای یک گفتگوی دو نفره با نوجوانتان اختصاص دهید.
- نوجوان خود را منزوی نکنید، او را به ارتباط داشتن با دوستان حامی و مثبت تشویق کنید.
- به احساسات فرزندتان گوش کنید.
- صبور باشید.
- با روانشناس نوجوانتان،همکاری های لازم را انجام دهید.
درمان خودزنی نیاز به کمک تخصصی دارد ولی انجام برخی تکنیکها توسط خود فرد نیز میتواند کمککننده باشد، این تکنیکها عبارت اند از:
- احساسات و افکاری را که باعث استرس میشوند روی یک کاغذ بنویسید، سپس به عنوان راهی برای خلاصی از آن افکار کاغذ را دور بیندازید.
- خمیر بازی یا برخی ابزارهای ایمن جهت رفع تنشهای فکری در دسترس داشته باشید و زمان فشار، آن را فشار دهید تا تنشتان تخلیه شود.
- میتوانید برای تخلیه از ضربه زدن به بالش نیز کمک بگیرید.
- به مدت یک دقیقه تمرکز کنید و تمرینات تنفسی برای تخلیه خشم و استرس را انجام دهید.
- اگر این امکان وجود دارد از محیط تنشزا دور شوید.
- با یکی از دوستان یا اعضای خانواده که راحت هستید صحبت کنید.
- با مشاورتان صحبت کنید.
چگونه می توان از خودآزاری نوجوان جلوگیری کرد؟
از آنجایی که نوجوانان غالبا در خلوت یا در جمع دوستان اقدام به رفتارهای خودزنی میکنند، اما ممکن است والدین از وجود این مشکل آگاهی نداشته باشند. والدین نیاز است تفاوتهای بین خودآرایی و خودآزاری را بدانند. امروزه با وجود مدهای زیادی که درباره تتو و یا پیرسینگ وجود دارد و نوجوانان برای تسکین پریشانی خود به آنها روی میآورند.
والدین در صورتی که شاهد اینگونه رفتارهای اغراقآمیز تلاش کنند توجه عاطفی خود را به فرزندانشان نشان دهند تا حس آرامش و امنیت را در فرزندان خود فعال کنند.
یکی از راه های ارتباط مفید و موثر بین والدین و فرزندان، به اشتراک گذاشتن داستان های خانوادگی است و از مشکلات دوران نوجوانی خود با فرزندان خود صحبت کنند. این رفتارها در جمع خانواده میتواند از پیشرفت رفتارهای پرخطر و خطرناک خودزنی نوجوانان جلوگیری میکند.
سخن پایانی
امروزه خودزنی و خودآزاری در نوجوانان معمول است و از بین هر شش نوجوان یک نفر اقدام به خود زنی میکند. اینگونه اقدامات بین نوجوانان 12 الی 13 ساله متداول است. همانطور که گفته شد روابط ایمن با والدین، همسالان، دوستان و همکلاسیها از بروز خودزنی در نوجوانان پیشگیری میکند. اما در صورتی که نوجوان اقدام به رفتارهای خودزنی داشت، والدین از این رفتار فرزندان چشمپوشی نکنند و از روانشناس متخصص نوجوانان کمک بگیرند.
مشاور و روانشناس متخصص با درمان خودزنی نوجوانان کمک میکنند تا نوجوانان مهارت لازم جهت کنترل احساسات خود در زمانهای مختلف مانند خشم، پریشانی، ناراحتی و استرس را بیاموزند و با تقویت اعتماد به نفس در آنها از بروز مشکلات روانی و خودزنی و خودآزاری و خودکشی به طور جدی پیشگیری کنند.
منابع