فهرست مطالب
در مقالهی پیشین اسکیزوفرنی نوجوان و جوان به چیستی این اختلال، ملاکهای تشخیصی آن در DSM5-TR پرداخته، علائم و نشانههای آن را بررسی کردیم که پیشنهاد میکنیم برای فهم بهتر موضوع از اینجا آن را مطالعه کنید.
در این مقاله قصد داریم علل، عوامل و روشهای درمانی اسکیزوفرنی نوجوانان و جوانان را مورد بررسی قرار دهیم.
علل و عوامل اسکیزوفرنی در نوجوانی و جوانی
تفاوت علت و عامل در اسکیزوفرنی
اولین نکته مهم در سببشناسی اسکیزوفرنی این است که بدانیم در دانش روانشناسی بین «علت» و «عامل» یک اختلال یا مشکل تفاوت مهمی وجود دارد. علت (cause)، به طور مستقیم مسئول ایجاد یک اختلال است اما عامل (factor) آن چیزی است که در ایجاد یک اختلال نقش غیرمستقیم دارد و اغلب اوقات از آن به عنوان عامل خطر (ریسک فاکتور) یاد میشود. پس شاید تا به اینجای کار وقتی راجع به یک اختلال صحبت میکنیم کمی ادبیات ما دچار تغییر گردد.
عوامل زیستی-ژنتیکی در برابر عوامل محیطی
طبق جدیدترین تحقیقاتی که چندی پیش در یکی از کنفرانسهای علوم پزشکی دانشگاه آکسفورد ارائه شد، چندین ژن جهشیافته، انتقالدهنده عصبی مهمی به نام دوپامین و نیز بدعملکردی نورونهای سیستم عصبی مرکزی مغز علل اصلی به وجود آمدن اسکیزوفرنی هستند.
اما این تمام داستان نیست. دیدگاههای نوین سببشناسی اسکیزوفرنی، به ما میگویند این اختلال در نتیجهی فعل و انفعالات عوامل ژنتیکی و محیطی با هم هستند. این به چه معنی است؟ یعنی در صورتی که عوامل محیطی (در ادامه آنها را عنوان میکنیم) وجود داشته باشند، ژنهای اسکیزوفرنی بروز پیدا میکنند. در غیر این صورت بسیار بسیار بعید است که ژنهای شناختهشدهی اسکیزوفرنی به تنهایی باعث ایجاد این اختلال شوند.
فاکتورهای زیستی-ژنتیکی اسکیزوفرنی
فاکتورهای زیستی اسکیزوفرنی به دو دسته مهم تقسیم میشوند:
منظور مجموعه ژنهایی است مسئول اسکیزوفرنی بوده و آنها را به ارث برده است.
تاکنون به نظر میرسد این عوامل در اسکیزوفرنی دخیلاند:
-
-
- کاهش حجم کلی قشر مغز
- بزرگ شدن بطنهای جانبی و سوم
- انقباض لوب تمپورال از جمله هیپوکامپ
- حجم تالامیک پایین
- ماده خاکستری به جای ماده سفید از بین رفته است
- بزرگ شدن گانگلیون پایه
- تغییرات حجم مغز اسکیزوفرنیک ناشی از توسعه ناکافی جسم سلولی و قسمتهای دیگر نورونها مانند دندریتها و آکسونها.
-
فاکتورهای محیطی اسکیزوفرنی
پژوهشگران معتقدند که عوامل محیطی در مراحل اولیه تشکیل سیستم عصبی با عوامل ژنتیکی تعامل دارند و باعث ایجاد اختلال در سیستمهای انتقالدهنده عصبی مغز میشوند؛ به عنوان مثال، میتوانند باعث مشکلات متعددی در گیرندههای دوپامین مغز بشوند. تاکنون عوامل محیطی زیر برای اسکیزوفرنی کشف شدهاند:
طبق شواهد علمی، آنچه نوزاد یا جنین تجربه میکند بر ابتلا به اسکیزوفرنی که ممکن است از دوران نوجوانی شروع شود و در بزرگسالی شدت بگیرد، بسیار موثر خواهد بود. این عوامل عبارتند از:
- عوارض زایمان
- عفونتهای دوران بارداری و پس از زایمان
- انواع ویروسهای دوران بارداری مادر؛ به ویژه سرخچه، سیتومگالوویروس و هرپس سیمپلکس
- التهابهای مغزی کودکان تا قبل از سن 14 سالگی مانند مننژیت
- وجود انگل داخل سلولی توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii) در مادر
- سوء تغذیه، دیابت و سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری
- تضاد RH مادر و جنین
فصل تولد با بروز اسکیزوفرنی در ارتباط است؛ به این معنی که بروز اسکیزوفرنی در متولدین اواخر زمستان و اوایل بهار در کشورهای ساکن در نیمکره شمالی شایعتر است. همچنین، کمبود عایقهای خورشیدی، اثرات نامطلوب دمای بالا، و تغییرات فصلی در رژیم غذایی نیز میتوانند خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش دهند.
اسکیزوفرنی در افرادی که از نظر اجتماعی محروماند، درگیر تبعیضهای نژادی میباشند، در حاشیهشهرها یا روستاهای دورافتاده زندگی میکنند، پناهنده و یا مهاجرند، ریسک ابتلای بالاتری دارند.
شیوههای فرزندپروری سخت، از دست دادن زودهنگام والدین، داشتن مادری سرد و بدون محبت عاطفه، ناتوانی در ایجاد رابطهای مبتنی بر دلبستگی ایمن، و اسکیزوفرن بودن یکی از والدین از مهمترین عوامل خطر اسکیزوفرنی دوران نوجوانی میباشند.
در بین افرادی که به اسکیزوفرنی مبتلا هستند، شدت علائم مثبت و منفی با تجارب ناگوار کودکی از جمله تروما و انواع کودکآزاری (جسمی، روانی، جنسی و غفلت)، به خصوص سوءاستفاده جنسی، ارتباط تنگاتنگ دارند.
مصرف زودهنگام و طولانیمدت انواع مواد مخدر و محرک مانند متامفتامین، کانابینوئیدها، و ماریجوانا خطر ابتلا به روانپریشی را در طول زندگی افزایش میدهد.
روان تحلیل گری اسکیزوفرنی در نوجوانان
کودک بودن، یعنی تابآوردن وضعیتی طولانی که در آن پیچیدگیهای ذهن انسان به قدری زیاد است که برای خود (self) بسیار تحملناپذیر میشود. این در حالی است که ذهن ما، فینفسه در هر لحظه در حال تولید مطالب بسیاری است. پس برای اینکه در عادی و معمولی بودن میان مردم موفق باشیم، ترجیح میدهیم خودمان را گول بزنیم و واقعیت را جور دیگری ببینیم یا نشان دهیم. اما چگونه خود را گول میزنیم؟ با کمک گرفتن از مکانیزمهای دفاعی به صورت ناهشیار. چرا روان ما این کار را میکند؟ تا در روند تکامل بقا داشته باشد.
وقتی سپر دفاعی ذهن در برابر پیچیدگیها بیفتد، شکافهای عمیقی در روان ایجاد میشود. در این حالت خود (self) دچار فروپاشی میگردد.
تصادفی نیست که شروع اسکیزوفرنی در نوجوانی است. فرد اسکیزوفرن، در انتقال از کودکی به بزرگسالی شکست میخورد: گویا مشکلی ایجاد شده و یک جای کار میلنگد.
اما دقیقاً بهترین دوره برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر، همین نوجوانی است. چرا که فرد هنوز درگیر تزلزل خود (self) است و میتوان به کشف دوباره مسیر زندگی معمولی امیدوار بود.
درمان اسکیزوفرنی نوجوانان و جوانان
از آنجایی که در ابتلا به اسکیزوفرنی علت و عوامل متعددی دخیل هستند، درمانهای چندوجهی که متشکل از دارودرمانی، رواندرمانی و حمایتهای اجتماعی میباشند، مدنظر قرار گرفتهاند. آنچه در تمام برنامههای درمانی اسکیزوفرنی نوجوانان مشترک است، آموزشهای روانشناختی یا psychoeducation میباشد. این آموزشها نه تنها خود نوجوان بلکه خانواده و کادر آموزشی مدرسه او را نیز مخاطب قرار میدهند.
زیرگروه ۱۲ انجمن روانشناسی آمریکا (APA) وظیفهی اثربخشی انواع مداخلات روانی را برعهده دارد. این مجمع، در خصوص اسکیزوفرنی برنامههای زیر را مورد تایید قرار داده است:
۱. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (Acceptance And Commitment Therapy:ACT)
۲. اقدامات مبتنی بر جامعهنگری قاطع (Assertive Community Treatment: ACT)
۳. مداخلات مبتنی آموزشهای سازگاری شناختی (Cognitive Adaptation Training: CAT)
۴. مداخلات مبتنی بر اصلاح شناختی (Cognitive Remediation)
۵. درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy: CBT)
۶. مداخلات مبتنی آموزشهای روانشناختی خانواده (Family Psycho Education)
۷. مداخلات مبتنی بر مدیریت بیماری و بهبودی (Illness Management And Recovery:IMR)
۸. برنامههای مبتنی بر یادگیری اجتماعی/ژتونهای اقتصادی (Social Learning/Token Economy Programs)
۹. مداخلات مبتنی آموزش مهارتهای اجتماعی (Social Skills Training:SST)
۱۰. مداخلات مبتنی بر اشتغال حمایتشده (Supported Employment)
چالشهای اسکیزوفرنی در زندگی روزمره
آنچه در کاهش کیفیت زندگی یک نوجوان اسکیزوفرن اتفاق میافتد، چالشهایی است که او روزانه با آنها دستوپنجه نرم میکند. برخی از این چالشها عبارتند از:
۱. دشواری در برقراری و حفظ ارتباطات اجتماعی با همسالان و دیگران.
۲. مشکل در ایجاد و حفظ ارتباطات سالم با اعضای خانواده.
۳. مشکل در انجام وظایف روزمره و تعلل در آن.
۴. تجربههای مکرر اضطراب و نگرانی در مواقع مختلف و عدم توانایی در مدیریت آنها.
۵. دشواری در تشخیص توهم از واقعیت و تجربههای سردرگمکننده.
۶. دشواری در مدیریت و تفسیر صحیح احساسات خود و دیگران.
۷. مشکل در سازگاری با تغییرات زندگی.
۸. مشکلات در درک و تحلیل موقعیتها و ارتباطات اجتماعی.
۹. مشکل در حفظ تمرکز بر وظایف و فعالیتهای روزمره.
۱۰. تجربه نوسانات زیاد در حالتهای احساسی.
۱۱. مشکل در درک عواقب احتمالی تصمیمات و اعمال.
۱۲. عدم توانایی در درک و مدیریت زمان.
۱۳. دشواری در تعیین و تغییر اهداف زندگی.
آنچه آموختیم
در این مقاله، خواندیم که اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی نه چندان شایع میان نوجوانان و جوانان است. اختلالی که نشانههای آن را در احساس، فرایند تفکر، و رفتار فرد میتوان دید. علل ژنتیکی و عصبشناختی متعددی برای آن برشمردیم اما آموختیم که بدون حضور عوامل محیطی این علل منجر به ظهور اسکیزوفرنی نخواهند شد. همچنین دانستیم که برای درمان اسکیزوفرنی، لازم است به سراغ مجموعهای از روشهای درمانی برویم و به یک روش یا رویکرد درمانی اکتفا نکنیم.
سوالات متداول
همانطور که در این مقاله عنوان کردیم، عوامل زیستی-ژنتیکی و محیطی متعددی در ابتلا به اسکیزوفرنی موثرند.
در ابتلا به اسکیزوفرنی علت و عوامل متعددی دخیل هستند، بنابراین، اغلب درمانهای چندوجهی که متشکل از دارودرمانی، رواندرمانی و حمایتهای اجتماعی میباشند، مورد استفاده قرار میگیرند. زیرگروه ۱۲ انجمن روانشناسی آمریکا (APA) وظیفهی اثربخشی انواع مداخلات روانی را برعهده دارد. این مجمع، در خصوص اسکیزوفرنی ۱۰ برنامه مداخلای را مورد تایید قرار داده است.
همانطور که گفتیم، آنچه در تمام برنامههای مداخلاتی در اسکیزوفرنی نوجوانان مشترک است، آموزشهای روانشناختی یا psychoeducation میباشد. این آموزشها نه تنها خود نوجوان بلکه خانواده و کادر آموزشی مدرسه او را نیز مخاطب قرار میدهند.
اسکیزوفرنی چالشهای بسیاری را در زندگی روزمره نوجوان ایجاد میکند که پیشتر در این مقاله آنها را برشمردیم.
از آنجایی که معمولاً اسکیزوفرنی علائم خود را از نوجوانی نشان میدهد، میتوان با تشخیص زودهنگام از مداخلات درمانی متعددی بهرهمند شد.
به نظر میرسد چندین ژن جهشیافته، انتقالدهنده عصبی مهمی به نام دوپامین و نیز بدعملکردی نورونهای سیستم عصبی مرکزی مغز علل اصلی به وجود آمدن اسکیزوفرنی هستند. اما این اختلال در نتیجهی فعل و انفعالات عوامل ژنتیکی و محیطی با هم هستند.
عوامل محیطی که پیشتر آنها را ذکر کردیم، باعث بروز ژنهای اسکیزوفرنی میشوند. در غیر این صورت بسیار بسیار بعید است که ژنهای شناختهشدهی اسکیزوفرنی به تنهایی باعث ایجاد این اختلال شوند.
وجه مشترک تمامی مداخلات روانی در اسکیزوفرنی نوجوان و جوان، آموزشهای روانی یا psychoeducation هستند که میتوانند در مدیریت چالشهای روزانه به نوجوان کمک کنند.
References:
- Stuart, A., & Casarella, J. (2022). recognizing schizophrenia in teens. From www.webmd.com.
- (APA), A. P. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Text Revision Dsm5-TR (5th Edition). Amer Psychiatric Pub Inc.
- Antonio Vita, S. B. (2022). Patterns of Care for Adolescent With Schizophrenia: A Delphi-Based Consensus Study. Psychiatry 13:844098.
- Gao, Q., Ma, Y., & Yuan, Z. (2023). The causes of schizophrenia in adolescents. Second International Conference on Biological Engineering and Medical Science (ICBioMed 2022).
- Magdalena Budisteanu, E. A. (2020). Predictive factors in early onset schizophrenia. Experimental And Therapeutic Medicine, 20: 210.
- Bollas, C. (2015). A Conversation On The Edge Of Human Perception. From www.nytimes.com.
- (APA-Division12), A. P. (n.d.). Treatment Target: Schizophrenia And Other Severe Mental Illnesses . From www.div12.org.
- Kamali, D. A. (2020). What Happens In The Brain Of A Schizophrenic Person? From www.danabrain.ir.