فهرست مطالب
وسواس فکری نوجوانان که معادل انگلیسی آن Obsessive Compulsive Disorder of Teenagers میباشد، موضوع بسیار مطرحی در دنیاست. وسواس، یک اختلال اضطرابی است نه یک بیماری روانی. افراد دارای وسواس فکری، به نوعی اختلال اضطرابی دچارند که زندگیشان را تحتالشعاع قرار داده است. وسواس فکری که زمانی، فقط در متون تخصصی شناخته شده بود، اکنون بخشی از فرهنگ عامه شده است لذا علت ایجاد و درمان وسواس فکری شدید باید هر چه سریعتر بررسی شود. در این قسمت به طور ویژهای وسواس فکری نوجوانان را بررسی میکنیم.
اختلال وسواس فکری-عملی نوجوانان چیست و آیا شیوع آن منجر به همابتلایی میگردد؟
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یکی از اختلالات شایع روانپزشکی است که گاه از کودکی و نوجوانی شروع میشود. مطالعات همهگیرشناسی، میزان شیوع علائم وسواس (وسواس غیربالینی) را در جمعیت نوجوانان بالا گزارش کردهاند. بسیاری از مبتلایان به اختلال وسواس فکری–عملی به علت ترس از انگ اختلال روانی، مشکلاتشان را مدتها از خانواده مخفی میکنند یا در برابر اعتراضهای دیگران مشکل خود را نمیپذیرند و همین موضوع باعث شدیدتر شدن مشکلشان میشود.
انواع وسواس فکری
وسواس فکری، انواع مختلفی دارد و به صورت کلی به دو نوع وسواس فکری و وسواس فکری–عملی تقسیم میشود. اگر چه تکرار اجباری رفتار یا هجوم ناخودآگاه افکار تکرارشونده علامت اصلی وسواس است، بعضی علائم دیگر که ممکن است با وسواس فکری همراه باشد، شامل: عجول بودن، تردید، حساس بودن بیش از حد، احساس گناه بیش از حد، پرسش زیاد و … ، میباشد.
علائم و نمونههایی از وسواسهای فکری در فرزندان
نفوذ این افکار در ذهن فرزندتان به قدری قوی و تکرارشونده است که او را وادار میکند تا برای دور نگه داشتن خطر دست به تشریفاتی بزند. این تشریفات ممکن است از ابتدا برای دیگران آشکار نباشد. برای مثال، دختری وسواسی که به مشاور مراجعه کرده بود، احساس میکرد که باید تمام وسایلش را با ترتیب خاصی مرتب کند. او نمیتوانست بخوابد مگر اینکه تمام لباسهایش را تا کند و آنها را به ترتیب رنگ بچیند و کفشهایش را کنار تختش در حالی که بندهای آن را به شیوه خاصی بسته بود، بگذارد. در موردی دیگر، پسری احساس میکرد که باید قبل از مسواک زدن سه بار آیینه را لمس کند. نمونهای دیگر نوجوانی است که بهطور وسواسی مجبور بود هر کجا آشغالی میبیند آن را بر دارد و نگه دارد و یا برای شستشوی دست بارها این کار را تکرار کند.
ویژگیهای رفتارهای وسواسی در نوجوانان
رفتارهای وسواسی، کارهایی هستند که فرد درگیرشان میشود تا فکرهایش را خنثی، بیاثر یا آنها را از خود دور کند.
یک نوجوان وسواسی معمولاً میداند که این کار تنها یک راه حل موقتی است و به جای اینکه یک راهحل منطقی و بهتری را برای مشکلش پیدا کند، به رفتار وسواسیاش به عنوان یک راه فرار ادامه میدهد.
رفتارهای وسواسی از لحاظ اجتماعی مفید نیستند و برای کودک یا نوجوان، دستوپاگیر بوده و زمان زیادی از روز را به خود اختصاص میدهند.
به طور کلی سه شاخص کلیدی برای تشخیص وسواس در نوجوانان لازم است:
۱- تجربهی اجبارهای ذهنی
۲- گزارش مقاومت درونی
۳- وجود بینش متناسب با سن
دلایل ایجادکنندهی اختلال وسواس فکری–عملی چیست؟
روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری، همگی بر این نکته اذعان دارند که عوامل چندی اعم از: وراثت، روشهای تربیتی والدین، ویژگیهای خانوادگی، نابهنجاری کارکرد سیستم عصبی و آشفتگیهای خلقی در بروز این اختلال در کودکان و نوجوانان دخالت دارند. در زیر مشکلاتی که نوجوانان وسواسی دچار آن هستند را بیان خواهیم کرد:
- پدران و مادران کمالطلب که بیشازحد توان از فرزندشان توقع دارند، به تدریج باعث به وجود آمدن وسواس در فرزندشان میشوند.
- عوامل بیولوژیکی مثل کاهش ترشح هورمون رشد یا سابقهی ضربه مغزی نیز در به وجود آمدن وسواس موثر است.
- نوجوانانی که بستگان درجه اول آنها مبتلا به وسواس بودهاند، تا حدی احتمال بیشتری برای ابتلا به این اختلال دارند. پژوهشها نقش وراثت در ایجاد وسواس را بین ۴ تا ۸ درصد تخمین زدهاند.
اختلال وسواس میتواند زندگی روزانه را برای کودکان و نوجوانان بسیار سخت و پراسترس کند. به هنگام صبح آنها احساس میکنند باید اعمال وسواسیشان را به درستی انجام دهند در غیر این صورت، بقیهی روز به خوبی پیش نخواهد رفت. آنها تصور میکنند هنگام عصر، باید تمامی اعمال وسواسیشان را قبل از رفتن به رختخواب به پایان برسانند. بعضی از کودکان و نوجوانان نیز به دلیل اختلال وسواس تا دیر وقت بیدار میمانند و روز بعد اغلب خستهاند.
چرخه وسواس چیست؟
معمولاً افرادی که از وسواس رنج میبرند، دچار چرخهی زیر میشوند:
مرحلهی اول- وسواس: ذهن فرد در یک فکر، ترس و یا نگرانی وسواسی غرق میشود.
مرحلهی دوم- نگرانی: وسواسی که در مرحلهی قبل توسط فرد تجربه میشود، احساس اضطراب و پریشانی در وی ایجاد میکند.
مرحلهی سوم- اجبار: فرد از الگویی اجباری برای کاهش احساس اضطراب و پریشانی خود استفاده میکند، مثل چک کردن چندین بارهی شیر گاز.
مرحلهی چهارم- آسودگی موقتی: رفتار اجباری باعث تسکین و آرامشی موقتی میشود اما وسواس و اضطراب دوباره برمیگردند و باعث شروع چرخه میشوند.
خانواده و وسواس در نوجوانان
خانواده، نه تنها از طریق وراثت، بلکه از طریق شکلهای زیر نیز میتواند در به وجود آمدن وسواس در نوجوان نقش داشته باشد:
۱- دوران کودکی: برخی متخصصین اعتقاد دارند که ۵۰ درصد از وسواسهای افراد در سنین جوانی و پس از آن، از دوران کودکی پایهگذاری شده است. تاریخچهی زندگی این افراد، دوران کودکیای را در برمیگیرد که در آن کشمکشها، مقاومت و سرسختیهای فراوانی وجود داشته و کودک در برابر خواستهی بزرگترها نمیتوانسته مقاومت بکند.
۲- شیوهی تربیت: در به وجود آمدن وسواس، شیوهی تربیت والدین بسیار مهم است. مادران حساس و کمالگرا بهطور ناخودآگاه، زمینه را برای وسواسیشدن فرزندان خود فراهم میکنند. تربیت خشک، عدم انعطافپذیری والدین، نحوهی از شیر گرفتن کودک به صورت ناگهانی، آموزش دستشویی رفتن به طرز کاملاً سختگیرانه نیز در این زمینه موثر هستند.
۳- تحقیر کودک: تحقیر کودکان میتواند زمینه را برای ایجاد برخی افکار وسواسی فراهم کند.
۴- منعها: برخی وسواس افراد در بزرگسالی به این علت است که در کودکی به صورت افراطی و سختگیرانه از همه چیز منع شدهاند. ایرادگیریهای بسیار و توقعات بیشازحد برخی مربیان میتواند زمینه را برای ابتلای کودکان به اختلال وسواس در بزرگسالی فراهم کند.
تاثیرات وسواس فکری نوجوانان
اختلال وسواس میتواند بر انجام تکالیف خانه، توجه در کلاس و حضور در مدرسه اثر بگذارد.
کودکان و نوجوانان نگرانند که «دیوانه» باشند؛ زیرا طرز فکر کردن آنها متفاوت از دوستان و خانوادهشان است. اعتمادبهنفس آنها میتواند بهطور منفی تحت تاثیر قرار بگیرد؛ چراکه اختلال وسواس منجر به شرمساری آنها شده یا در آنها احساس «عجیبوغریب بودن» یا «خارج از کنترل بودن» را ایجاد کرده است.
فشار روحی (استرس)، تغذیه نامناسب و یا کمبود خواب میتواند کودکان را از نظر جسمانی بیمار نماید.
فشار روحی ناشی از پنهان کردن اعمال وسواسی از همسنها، زمان صرفشده با وسواسهای فکری-عملی و چگونگی عکسالعمل دوستان آنها به رفتارهای مرتبط با اختلال وسواس میتواند بر دوستیها اثر بگذارد.
گاهی والدین در اطاعت از خواستههای مرتبط با وسواس فرزند بیمیل یا ناتوان هستند. حتی وقتی که والدین محدودیتهای معقولی را اعمال کنند، کودکان و نوجوانان وسواسی، خشمگین و مضطرب میشوند. اما در این مورد چه باید کرد؟
اقدامات والدین برای کمک به فرزند مبتلا به وسواس فکری
۱- هرگز کودک را به خاطر عادت یا وسواسی که دارند مسخره نکنید.
۲- با تنبیه بدنی، فرزندتان را مجبور به ترک عادت نکنید.
۳- فرزندتان را به تکرار عادت یا رفتار وسواسآمیزش ترغیب نکنید؛ رفتارهای وسواسگونه فقط به او آرامش میدهد و در گذشت زمان ترک آن رفتارها دشوار خواهد بود. برای مثال، گاهی دیده شده است که مادر لباس و ملحفههای کودک را چندین بار میشوید تا ترس فرزندش را در این رابطه کم کند. اما این کار به مرور زمان بیماری او را تشدید میکند. بنابراین، افکار کودک را نپذیرید و به او بگویید که این افکار تنها در ذهن اوست و در واقع اینگونه نیست.
۴- با فرزندتان ارتباط صمیمانه برقرار کنید و آنها را تشویق کنید تا دربارهی ترس و عادتهای خود توضیح دهند.
۵- هر مشکلی که میتواند روی فرزندتان تأثیر بگذارد و برای او استرسزا باشد، مثل اختلافات خانوادگی، زورگویی و … را از او دور کنید.
۶- به کودک سخت نگیرید و کمالطلبی را کنار بگذارید.
۷- به او اطمینان دهید که این افکار و عادات رایجاند و اکثر مردم تجربه آن را دارند.
۸- به او بگویید که میدانید ترک کردن این عادات ابتدا کمی دشوار است. اما شما هم آمادهاید که به او کمک کنید.
۹- به او اعتمادبهنفس بدهید، بگویید که در هر حال دوستش دارید و از او بخواهید انرژی بیشتری برای ترک افکار وسواسی بگذارد.
۱۰ اگر خودتان وسواسی هستید بهتر است اول برای درمان خودتان به مشاور یا رواندرمانگر مراجعه کنید.
تمرین درمان وسواس فکری در نوجوانان
اختلال وسواس فکری نوجوانان حتما باید جدی گرفته و درمان شود، زیرا اگر وسواس ادامه پیدا کند، میتواند به روابط اجتماعی شخص آسیب بیشتری بزند. همچنین، این آسیب روانی میتواند باعث ایجاد اختلالهای اضطرابی و افسردگی شود و در نتیجه، خطر خودکشی را افزایش دهد؛ چراکه پریشانی و تضعیف روحیه از عوارض این آسیب است. به دلیل گرایش افراد به مکانیسمهای دفاعی ناسالم در جهت کنار آمدن با این اختلال، خطر استفاده از الکل و موادمخدر را نیز میتواند افزایش دهد.
بهترین درمان برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری شامل ترکیبی از درمان شناختی–رفتاری، دارودرمانی و آموزش به والدین است.
با استفاده از روش شناختی–رفتاری، کودکان و نوجوانان وسواسی یاد میگیرند که به تدریج از طریق برداشتن قدمهای کوچک با ترسهای خود روبهرو شوند. همچنین آنها میآموزند خلاف آنچه را که اختلال وسواس به آنها میگوید، انجام دهند. این درمان به آنها کمک میکند تا بفهمند که ترسهای آنها به واقعیت نمیپیوندد و آنها میتوانند به احساس ترس خود عادت کنند یا خو بگیرند. این برنامه درمان شناختی–رفتاری لازم است همراه با یک متخصص باتجربه انجام شود.
پیشرفتهای دارویی در ۴۰ سال اخیر از این واقعیت خبر میدهد که اختلال وسواس فکری–عملی اختلالی است که زیربنای زیستشناختی دارد و این داروها میتوانند در کاهش شدت افکار و احساساتی که رفتارهای اجباری را تحریک میکنند، موثر باشند. صحبت کردن با یک روانپزشک در مورد داروها به عنوان یک گزینهی درمانی برای کودک ارزشمند است.
3 دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
سلام . وقت بخیر من یه یک سالی میشه که مبتلا به وسواس فکری شده ام نمیدانم چکار کنم لطفاً راهنمایی کنید
سلام
در صورتی که فکر میکنید ممکنه علائم اختلال وسواس فکری-عملی رو داشته باشید، پیشنهاد میکنم برای بررسی بیشتر به روانشناس متخصص مراجعه کنید. تشخیص یک بیماری و درمان اون نیاز به حضور در محیط درمانی امن داره.
زندگی من واقعا نابود کرد در موردش صحبت کردن خیلی راحته ولی این بیماری خود خود جهنم هست