فهرست مطالب
بررسی درمان اختلال شخصیت مرزی با رویکرد (DBT) در نوجوانان
دورهی نوجوانی یک دورهی حساس در زندگی هر فرد است و تغییرات ناشی از آن، خود فرد و اطرافیان او را تحت تاثیر قرار میدهد. یکی از مشکلاتی که ممکن است نوجوان را درگیر کند، علائم و نشانگان اختلال شخصیت مرزی است. علائم این اختلال گسترده هستند و شناسایی آنها نیازمند بررسی یک متخصص روانشناسی است، با این حال این نشانگان میتواند بسیاری از والدین را نگران نوجوان خود سازد. در این مقاله سعی داریم تا به واقعیت اختلال شخصیت مرزی در نوجوانی بپردازیم و رویکردهای درمانی این اختلال را بررسی کنیم.
اختلال شخصیت مرزی (BPD) در نوجوانان
قبل از پرداختن به درگیری نوجوان با اختلال شخصیت مرزی، ذکر این نکته ضروری است که متخصصان روانشناسی، تشخیص اختلالهای شخصیتی را در نوجوانی (۱۴ تا ۲۴ سالگی) صحیح نمیدانند، چراکه شخصیت نوجوانان تا پایان این دوره درحال رشد، نمو و تغییر است. علیرغم اینکه نوجوانی در فرهنگ عامه با ۱۸ سالگی پایان مییابد، جی استنلی هال، یکی از روانشناسان مشهور، معتقد است دورهی نوجوانی تا پایان ۲۴ سالگی به طول میانجامد.
اگرچه که بسیاری از علائم اختلالات شخصیتی خود را در زمان کودکی و نوجوانی آشکار میسازند، یا این حال روانشناسان تشخیص قطعی این اختلالات را به دوران بزرگسالی موکول میکنند. لذا ما در این مقاله صرفا به نشانگان مرتبط با اختلال شخصیت مرزی در نوجوانان اشاره میکنیم. بروز این نشانهها توسط نوجوان به معنی ابتلای او به اختلال شخصیت مرزی نیست، بلکه صرفاً میتوانند به عنوان پیشبینیکننده این اختلال تلقی شوند.
اختلال شخصیت مرزی یا Borderline Personality Disorder (به اختصار BPD) یکی از شرایط روانی مزمن و پیچیده است که الگوهای رفتاری و ارتباطی فرد را با دنیای بیرون تحت تاثیر قرار میدهد. رایجترین خصیصه افراد دارای اختلال شخصیت مرزی، تجربه بیثباتی است. این افراد بیثباتی را در تمامی جنبههای زندگی خود مثل ارتباطات، هیجانات، تصمیمها و حتی هویت خود تجربه میکنند.
شیوع BPD در میان نوجوانان
یک پژوهش انجام گرفته در سال ۲۰۱۴ نشان داد که نوجوانان تا حدی بیشتر از بزرگسالان گرفتار نشانگان و علائم اختلال شخصیت مرزی هستند. در آمریکا، ۱.۴ درصد از افراد بالای ۱۸ سال تحت تاثیر اختلال شخصیت مرزی هستند.
پژوهشهای زیادی نشان دادهاند که علائم و نشانگان اختلال شخصیت مرزی در بزرگسالان، با افزایش سن کاهش مییابد و پس از حدود ۴۰ سالگی شروع به کمرنگ شدن میشود، با این حال روند شیوع و کاهش نشانگان این اختلال در نوجوانان چندان واضح نیست. ممکن است که برخی از نشانگان این اختلال تا بزرگسالی همراه نوجوان باقی بماند اما نوجوان تشخیص اختلال شخصیت مرزی را دریافت نکند.
علائم BPD در نوجوانی
طبق DSM-5TR علائم و نشانگان اختلال شخصیت مرزی در بزرگسالی و نوجوانی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و تمامی افراد مبتلا به این اختلال، نوعی بیثباتی دائمی را تجربه میکنند.
اصلیترین ویژگیهای اختلال شخصیت مرزی عبارتند از:
-
- رفتارهای تکانشی
- تهدید و یا اقدام به خودکشی و رفتارهای خودآسیبرسان
- بیثباتی خلقی و هیجانی منظم
- احساس تنهایی و طردشدگی
- تجربهی افسردگی و پوچی و احساس کسالت مزمن
- تجربهی دونیمگی (Splitting) یا نگاه صفر و صدی
- سردرگمی نسبت به هویت خود
- ترس مداوم در زمینه از دست دادن افراد مهم زندگی
- پیشبینی ناپذیری هیجانی و رفتاری
- تجربهی افکار پارانوییدی گاه و بیگاه
- شروع پرشور روابط بیثبات
روند تشخیص BPD در سنین نوجوانی
شناسایی و درمان BPD در دوران نوجوانی کمی چالشبرانگیز است. قبلاً ذکر شد که نوجوانان تا پایان این دوره، تشخیص اختلال شخصیت مرزی را دریافت نمیکنند و متخصص روانشناسی با بررسی علائم و نشانگان مرتبط با اختلال شخصیت مرزی، درمان زودهنگام و پیشگیرانه را آغاز میکند تا شدت و شیوع این علائم در بزرگسالی به حداقل خود برسد.
عوامل مؤثر بر اختلال شخصیت مرزی
پژوهشهای انجام گرفته در زمینه علل رخ دادن این اختلال، دو عامل ژنتیک و تفاوتهای ساختار مغز را در شکلگیری این اختلال موثر میدانند، با این حال، اختلال شخصیت مرزی بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی و تجربیات دوران کودکی است. افرادی که در دوران کودکی مورد اذیت و آزار و سواستفادههای روانی، جسمی و جنسی قرار گرفتهاند در ریسک ابتلا به این اختلال قرار دارند. همچنین، سبک فرزندپروری طردکننده و نادیده انگاشتن کودک و نیازهایش از عوامل بسیار تاثیرگذار بر شکلگیری اختلال شخصیت مرزی است.
درمان BPD در نوجوانان
درمانهای متعددی برای اختلال شخصیت مرزی در بزرگسالی و نشانگان آن در نوجوانی وجود دارد که افراد میتوانند پس از تشخیص این اختلال، از آنها استفاده کنند. این درمانها عبارتند از:
انواع رواندرمانی: رویکردهای مختلفی مانند درمان شناختی-رفتاری، طرحوارهدرمانی، روانپویشی و … به طور گسترده برای درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده میشوند. این اختلال میتواند بسیار آسیبزننده و یا حتی خطرناک باشد. رواندرمانی به افراد دارای این اختلال کمک میکند تا افکار منفی و هیجانات پرریسک خود را بشناسند و آنها را به هنگام رخ دادن مدیریت کنند. همچنین برخی از رویکردهای درمانی مثل DBT افراد را در مسیر یادگیری مهارتهای جدید یاری میکنند. استراتژیهای رواندرمانی برای BPD به کاهش قابل توجه نشانگان این اختلال کمک میکند.
دارودرمانی: برخی از داروهای ضداضطراب و SSRIها برای کنترل رفتار تکانشی، اضطراب و افسردگی محتمل در افراد دارای اختلال شخصیت مرزی تجویز میشوند. همچنین متخصصین، به کمک بعضی از داروهای کنترل کیفیت خواب، مشکل رایج بیخوابی در افراد دارای اختلال شخصیت مرزی را درمان میکنند.
در کنار رواندرمانی و دارودرمانی، برخی روشهای درمانی دیگر مانند گروهدرمانی و انواع هنردرمانی نیز میتواند به تسریع روند تراپی کمک بسیاری کند.
استفاده از DBT در درمان BPD نوجوانان
رفتاردرمانی دیالکتیکی یا DBT که اولین بار توسط دکتر مارشا لینهان و در اوخر دهه ۱۹۸۰ معرفی شد، یک از انواع درمانهای شناختی-رفتاریست که به طور گسترده برای درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده میشود.
تمرکز رفتاردرمانی دیالکتیکی بر روی شناختهایی است که منجر به شکلگیری افکار و رفتار ناکارآمد میشوند. همچنین DBT با کمک مهارتهای رفتاری و شناختی متفاوت، رفتارهای تکانشی افراد دارای اختلال شخصیت مرزی را کاهش میدهد.
طبق تئوری DBT، دو فرض اساسی موجب رخ دادن علائم و نشانگان اختلال شخصیت مرزی میشود:
-
-
- آسیبپذیری هیجانی، که افراد را دچار اضطراب میسازد.
- تجربهی نادیده انگاشته شدن خود و نیازهای خود در کودکی
-
رفتاردرمانی دیالکتیکی تلاش میکند تا مفهوم “پذیرش” را برای مراجعین تبیین کند تا آنها بتوانند از دریچهی متفاوتی به رفتارها و افکار ناکارآمد خود نگاه کنند، همچنین، این رویکرد با ایجاد یک فضای دیالکتیک و گفتگومحور، شناختهای افراد مبتلا به BPD را به چالش میکشد تا به مرور زمان تفکر صفر و صدی و یا دونیمگی آنان کاهش پیدا کند.
هدف نهایی DBT کمک به رهایی فرد از شیوهای است که با آن دنیا را میبیند و تجربه میکند. افراد طی دورهی درمان با این رویکرد، روابط خود با سایرین و جهان اطراف را مورد پرسش و چالش قرار میدهند و نهایتاً میکوشند تا یک الگوی کارآمد و سازگار را برای مواجهه با زندگی فراگیرند. تأثیر DBT بر بهبود رفتارهای نوجوانان پس از دورهی درمانی قابل مشاهده است.
مهارتهای کلیدی DBT در درمان BPD
رفتاردرمانی دیالکتیکی یک رویکرد مبتنی بر مهارت است، بدین معنا که مراجع با کمک درمانگر خود، مهارتهای کارآمد و سازگار را برای اجرا در موقعیتهای متفاوت زندگی فرا میگیرد.
مداخله DBT برای نوجوانان دارای BPD شامل ۴ مهارت اساسی است:
-
- مهارتهای مدیتیشن و ذهن آگاهی: مهارتهای ذهن آگاهی یکی از پرکاربرد ترین دسته مهارتهایی است که در DBT استفاده میشود. ذهن آگاهی به افراد کمک میکند تا در لحظهی حاضر و فعلی به سر ببرند و مانند یک ناظر بیرونی، افکار و هیجانات خود را مشاهده کنند. این مهارتها افراد را آرامتر کرده و تنش ذهنی و رفتاری آنان را کاهش میدهد. افراد دارای اختلال شخصیت مرزی ممکن است مکرراً خود را در شرایط بروز رفتارهای تکانهای و غرق شدن در هیجانات احساس کنند. آنها با فراگیری ذهن آگاهی، این موقعیتها را بیشتر میشناسند و در مسیر تنظیم هیجانی قدم برمیدارند.
- اثربخشی درونفردی: افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی به طرز قابل توجهی با حل مشکلات و ارضای نیازهای خود درگیر هستند. این مهارت به آنها کمک میکند تا بازدهی شخصی خود را بالا ببرند، برای مثال، بتوانند نیازهای خود را به طور کارآمدی برآورده سازند و همچنین روابط بینفردی خود را در جهت سازگاری بیشتر پیش ببرند. این مهارت افراد را در مسیر ایجاد خط قرمزها، محدودیتها، عزتنفس و بهرهگیری از مهارتهای خود یاری میکند.
- تحمل پریشانی: افکار منفی و پریشانیهای هیجانی، از مولفههایی هستند که زندگی افراد داری اختلال شخصیت مرزی به آنها گره خورده است. مهارت تحمل پریشانی، به افراد کمک میکند تا این پریشانیها و استرس را بدون انجام یک رفتار ناسازگار، بپذیرند و تحمل کنند. یادگیری این مهارت منجر میشود تا افراد قبل از هرگونه کنش و واکنش سریع به هیجانات خود، دربارهی آنها فکر کند و دست به رفتار ناکارآمد نزند.
- مهارتهای تنظیم هیجان: اگر فردی با اختلال شخصیت مرزی دستوپنجه نرم کند، به احتمال زیاد واکنشهای تکانشی و ناسازگاری را از خود بروز میدهد. مهارتهای تنظیم هیجان، باعث میشود تا این افراد به جای اینکه افسار خود را به دستان هیجاناتشان بسپارند، آنها را بپذیرند و تجربه کنند.
در سالیان اخیر، رواندرمانگران DBT یک مهارت جدید را در این رویکرد پایه گذاری کردهاند که اختصاصا برای کار با مراجعین نوجوان به کار میرود. مهارت میانهروی یا Walking in the middle path یک مهارت اساسی برای نوجوان است تا به تعادل روانی دست پیدا کند و روابطش را با خود و اطرافیان بهبود بخشد. ما در زندگی روزمره به صورت مداوم با مفاهیم دیالکتیک یا متضاد سروکار داریم. تئوری پشت این مهارت بیان میکند که دو مفهوم متضاد میتوانند در کنار یکدیگر بمانند و میتوان تعادلی را بین آنها برقرار کرد.
مدت زمان و فرآیند درمان BPD با استفاده از DBT
هیچ معیار قطعی و ثابتی برای تخمین مدت زمان اثرگذاری DBT بر روی اختلال شخصیت مرزی وجود ندارد. طول مدت درمان به عوامل متعددی مثل شدت نشانگان، شرایط محیطی و خانوادگی مراجع و میزان استمرار او در درمان بستگی دارد. این مدت زمان از هر فردی به فرد دیگر متغیر است، همچنین، نقش خانواده در پشتیبانی از درمان DBT نیز در تسریع فرایند درمان تاثیرگذار است. با این حال بسیاری از افراد، رفتاردرمانی دیالکتیکی را یک رویکرد درمانی سریع برای اختلال شخصیت مرزی میدانند.
اثربخشی DBT در کاهش علائم BPD در نوجوانان
طبق پژوهشهای متعدد، کاربرد DBT در درمان BPD نوجوانان به اثبات رسیده است. اگرچه که DBT تنها رویکرد درمانی برای اختلال شخصیت مرزی و نشانگان آن در نوجوانی نیست، با این حال، پژوهشهای متعددی این رویکرد را موثرترین درمان برای این اختلال میدانند.
رفتاردرمانی دیالکتیکی تا حد بسیار زیادی در کاهش شدت و میزان علائم BPD تاثیرگذار است. یکی از پژوهشهای انجام شده در زمینه اثربخشی DBT در کاهش علائم BPD نشان داد که ۷۷ درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، پس از دریافت درمان DBT به مدت ۱ سال، هیچ یک از نشانههای این اختلال را مجدداً تجربه نکردند.
آنچه آموختیم
اگرچه که متخصصان روانشناسی، تشخیص اختلالات شخصیتی را در نوجوانی انجام نمیدهند و آن را به پس از بزرگسالی موکول میکنند، با این حال ممکن است که نوجوانان نشانگان و علائم این دسته از اختلالات را بروز دهند. اختلال شخصیت مرزی یک اختلال روانی آسیبزا است که تجربهی بیثباتی اصلیترین ویژگی آن بهشمار میرود. تاثیرگذارترین درمان برای این اختلال، رفتاردرمانی دیالکتیکی یا DBT است که به مراجع کمک میکند تا شناختهای اشتباه خود را به چالش بکشد و مهارتهای سازگار را برای زندگی بهتر فرا گیرد. انتخاب درمانگر DBT متخصص برای نوجوان او را در مسیر بهبود BPD یاری میکند.
سوالات متداول
رفتاردرمانی دیالکتیکی با آموزش مهارتهای موثر درون فردی و ارتباطی، به کاهش نشانگان اختلال شخصیت مرزی کمک میکند.
بیثباتی هیجانی و رفتاری، رفتارهای تکانشی، ژست خودکشی و رفتارخودآسیبرسان و یا اقدام به آنها بارزترین ویژگیهای این اختلال هستند.
تجربهی نادیده انگاشته شدن نیازها و سواستفاده روانی و جسمی در دوران کودکی و یا عوامل ژنتیکی میتوانند این اختلال را ایجاد کنند.
کسب مهارت تحمل پریشانی، ذهن آگاهی، تنظیم هیجانی و اثرگذاری درون فردی به کاهش علائم این اختلال کمک میکنند.
هیچ استاندارد ثابتی برای مدت زمان درمان اختلال شخصیت مرزی توسط DBT وجود ندارد و طول مدت درمان از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
تحمل پریشانی و اثرگذاری بین فردی مهارتهای اصلی رفتاردرمانی دیالکتیکی هستند.
درمان این اختلال در سنین نوجوانی و جوانی، با تمرکز بر میانهروی و برقراری تعادل انجام میشود.
خانواده و والدین نوجوان دارای اختلال شخصیت مرزی، نه تنها به سرعت یافتن روند کل درمان کمک میکنند بلکه در تسریع کاهش علائم نیز دخیل هستند.
در صورتی که نوجوان دارای بیثباتی خلقی مداوم، رفتارهای تکانشی و یا رفتارهای خودآسیبرسان باشد نیاز است تا برای شناسایی دقیق، با یک متخصص روانشناس مشورت کرد.
رواندرمانگران متعددی به درمان اختلال شخصیت مرزی در نوجوانان می پردازند. شما میتوانید از طریق این لینک با دکتر نازنین حبیبی، روانشناس متخصص نوجوانان و جوانان که از رویکرد DBT برای مداخلات خود استفاده میکنند، در تماس باشید.
References:
- MacPherson, H.A., Cheavens, J.S. & Fristad, M.A. (2013). Dialectical Behavior Therapy for Adolescents: Theory, Treatment Adaptations, and Empirical Outcomes. Clin Child Fam Psychol Rev16, 59–80.
- Buerger, A., Fischer-Waldschmidt, G., Hammerle, F., Auer, K. V., Parzer, P., & Kaess, M. (2019). Differential change of borderline personality disorder traits during dialectical behavior therapy for adolescents. Journal of personality disorders, 33(1), 119-134.
- Watson E.J. (2023). DBT for Borderline Personality Disorder (BPD): Everything to Expect. From www.choosingtherapy.com.
- NHS Editorial Contributors (2022). Treatment – Borderline personality disorder. From www.nhs.uk.
- www.div12.org
- Chung M. (2023). DBT for Borderline Personality Disorder (BPD) From www.talkspace.com.
- Salters K. (2022). Borderline Personality Disorder in Teens. From www.verywellmind.com.
- Salters K. (2022). Dialectical Behavior Therapy for BPD. From www.verywellmind.com.