فهرست مطالب
اهمیت انتخاب روانشناس متخصص برای نوجوانان
در دنیایی که روز به روز مسائل جدیدی برای یک نوجوان پدیدار میشود، طبیعی است که به دنبال یک مشاور یا درمانگر روانشناس باشیم تا فرزندمان بحرانهای خود را به خوبی پشت سر بگذارد. اما پیدا کردن یک روانشناس که با نوجوان ما به خوبی ارتباط برقرار کند و دانش لازم در این خصوص را داشته باشد، بسیار سخت خواهد بود. از اینرو، ما در این مقاله به شما کمک میکنیم تا مشاور مناسب فرزند خود را پیدا کنید.
روانشناس نوجوان کیست؟
روانشناس نوجوان، روانشناسی است که به صورت خاص به نوجوانان خدمات روانی ارائه میکند. نوجوان، همراه با مشاور یا رواندرمانگری که متخصص این گروه سنی است، به گفتگو مینشیند تا در محیطی امن به تجربهی احساسات بهتر، شناخت و حل مسائل خود، و در نهایت خودشناسی عمیق بپردازد. مشاوره نوجوان و جوان میتواند به صورت فردی و یا حتی گروهی برگزار شود. داشتن جلسات مشاوره و رواندرمانی مختص نوجوانان میتواند به فرزند شما در گذراندن این دورهی مهم حیاتیاش کمک بسیاری کند.
تفاوت میان انواع روانشناسان
برای انتخاب روانشناس نوجوانان، لازم است با چند اصطلاح یا بهتر است بگوییم چند نقش مهم در علم روانشناسی آشنا شویم:
روانشناس (Psychologist)
هر فردی که دارای تحصیلات و دانش روانشناسی باشد، روانشناس نام دارد. البته حوزه کاری روانشناسان با هم متفاوت است. روانشناسان به افراد کمک میکنند تا بفهمند که چگونه الگوهای موجود در افکار، رفتارها و روابطشان با احساسات درونی ارتباط دارند و بر عملکرد آنها موثرند.
رواندرمانگر (Psychotherapist)
اغلب مردم روانشناسی را به کار کلینیکال رواندرمانگران که به آنها روانشناس بالینی هم گفته میشود، میشناسند. کار این دسته از روانشناسان به مداخلات درمانی مراجعین مرتبط است.
مشاور (Counselor)
روانشناسان بالینی بر اختلالات روانی جدیتر تمرکز دارند، اما مشاورها کنار مراجعین هستند تا از استرسهای فیزیکی، عاطفی و روانی عمومی عبور کنند. در واقع، هدف مشاورین کاهش اضطرابها، حل بحرانها و در یک کلام «رو به راه کردن فرد» است. البته که مشاورین به ارزیابی، تشخیص و درمان مراجعین هم می پردازند.
روانپزشک (Psychiatrist)
به آن دسته از پزشکانی که تخصص یا فوق تخصص خود را در گرایش اعصاب و روان گذارندهاند، روانپزشک میگویند. آنها برخلاف روانشناسان دارای مجوز تجویز دارو به مراجعین خود هستند. نکته مهم این است که برخی روانپزشکان علاوهبر دارودرمانی از دیگر متدهای روانشناسی برای مداخلات روانی استفاده میکنند اما همهی روانپزشکان به کار رواندرمانی نمیپردازند.
روانکاو (Psychoanalysis)
برای رواندرمانی، دیدگاهها و رویکردهای روانشناسی متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها روانکاوی است. بنابراین، هر روانشناسی (یا بهتر است بگوییم هر رواندرمانگری) روانکاو نیست. اما همهی روانکاوها روانشناس محسوب میشوند.
کوچ (Coach)
یک کوچ یا مربی مجوزی برای انجام رواندرمانی و ارائه مشاوره ندارد، اگرچه کوچها ممکن است در حیطهی روانشناسی تحصیل کرده باشند. یک روانشناس توانایی تشخیص مشکلات روانی و ارائه درمان کافی را در صورت نیاز و پس از کسب مجوزهای لازم خواهد داشت. اما یک کوچ صرفاً میتواند به راهنمایی در حوزهی خاصی که برای آن دوره دیده است بپردازد.
نکات کلیدی در انتخاب درمانگر نوجوان
از آنجایی که روانشناسان بسیاری در حوزهی نوجوانان و جوانان فعالیت میکنند، اغلب برای والدین سخت است که بتوانند درمانگر مناسب نوجوان خود را بیابند. واقعیت این است که یک فاکتور مهم به عنوان راهنمای انتخاب روانشناس برای نوجوانان وجود ندارد. از اینرو، ما به شما معیارهای انتخاب درمانگر نوجوان را معرفی میکنیم:
تحصیلات آکادمیک
اهمیت تحصیلات آکادمیک در روانشناسی نوجوانان چنان است که میبایست در اولین گام به بررسی آن بپردازید. در ایران هر شخصی که بخواهد خدمات مشاوره و رواندرمانی ارائه دهد، میبایست دارای حداقل کارشناسی ارشد در یکی از گرایشات روانشناسی باشد تا مجوز فعالیت کسب کند. بنابراین، با توجه به این پیششرط لازم، یک کوچ اجازه فعالیت مشاوره و درمان ندارد. بهتر است بدانید افرادی که در رشتههای روانشناسی بالینی کودک و نوجوان، روانشناسی تربیتی و نیز روانشناسی کودکان استثنایی تحصیل کردهاند، دانش تخصصیتری در حوزه نوجوان دارند.
مجوز درمان
مانند هر فعالیت حرفهای دیگر، یک روانشناس نیز باید از مراجع ذیصلاح مجوز فعالیت خود را کسب کند. در ایران، سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران، متولی صدور پروانه فعالیت برای روانشناسان میباشد. به خاطر داشته باشید که عضویت در این سازمان با داشتن پروانه فعالیت حرفهای یکی نیست. اعضای این سازمان بعد از گذراندن مصاحبه و آزمونهای لازم، موفق به کسب پروانه فعالیت خواهند شد و تا قبل از دریافت پروانه میتوانند تحت نظر یک سوپروایزر به ارائهی خدمات درمانی بپردازند. اگر مشاور یا درمانگر شما خارج از ایران زندگی میکند و دوران تحصیل و آموزش خود را در کشور دیگری گذارنده است، از او در مورد لایسنسهای کشور مربوطه سوال کنید. در این مورد قوانین کشورها با هم متفاوت هستند.
دورههای آموزشی
یک مشاور یا رواندرمانگر لازم است جدیدترین دورههای آموزشی در راستای تخصص، رویکرد و ابزارهای کار خود بیاموزد. چراکه دانشگاه بیشتر بر تئوری و پژوهشهای این حوزه متمرکز است اما کاربرد این نظریات در کارگاههای آموزشی تمرین میشوند.
دورههای سوپرویژن
گذراندن کارگاه و دریافت گواهینامهی آن برای انجام مشاوره و رواندرمانی کافی نیست. فعالیت تحت نظر یک فرد خبره، لازمه درست کار کردن در هر حیطهای است؛ و این فرقی نمیکند که فرد در ابتدای یادگیری خود باشد یا خیر. بنابراین، دریافت سوپرویژن یا نظارت بالینی برای هر درمانگری ضروری است.
تخصص درمانی
روانشناسی به دلیل گستردگی خود دارای چند گرایش و شاخه است که هر کدام دنیای منحصربهفرد خودشان را دارند. مهم است که وضعیت تخصص درمانگر شما مشخص باشد. یک روانشناس نوجوان هیچگاه نمیتواند در حیطهی زوجدرمانی فعالیت کند یا برعکس. تمامی موارد قبلی که برای شما برشمردیم، برای هر تخصص مسیر متفاوتی طی میکنند. بنابراین، یک رواندرمانگر نوجوان باید تجربه کار با نوجوانان را داشته باشد تا بتواند مسائل وی را به خوبی شناخته و حل کند.
رویکرد درمانی
روانشناسان برای ارائهی مداخلات روانی (اعم از آموزش، مشاوره یا رواندرمانی) از رویکردهای متفاوتی استفاده میکنند. هر یک از رویکردهای درمانی برای نوجوانان مانند تحلیلی، شناختی، رفتاری، DBT، هیجانمدار، تئوری انتخاب و … در درمان اختلالات و مشکلات خاصی مفید است و بنا به علاقه درمانگر یا شرایط مراجع مورد استفاده قرار میگیرند. دانستن رویکرد درمانگر به شما کمک میکند تا بهتر در جریان درمان قرار بگیرید و انتظارات به موقعی از تراپیست نوجوانتان داشته باشید.
روش و ابزار درمانی
در جلسات رواندرمانی و مشاوره، همیشه گفتوگو گزینهی پیشروی روانشناسان نیست. امروزه، درمانگران بسیاری در کنار رویکرد اصلی خود از متدهایی مانند تئاتردرمانی (دراماتراپی)، موسیقیدرمانی، هنردرمانی، اسبدرمانی و … بهره میبرند تا اثربخشی کار خود را افزایش دهند و ارتباط بهتری با نوجوان برقرار کنند.
شخصیت، جنسیت و سن درمانگر
همهی آنچه که تا به اینجا گفتیم، بسیار مهم هستند. اما یک فاکتور بسیار کلیدی دیگری وجود دارد که بر همهی موارد قبلی تاثیر بسزایی خواهد گذاشت: خودِ خودِ درمانگر. اینکه درمانگر نوجوان شما چه شخصیتی دارد و چطور میتواند با نوع بودنش رابطهی درمانی را شکل دهد، در روند مشاوره و درمان بسیار مهم است. از دیگر ویژگیهای مهم روانشناس نوجوان زن یا مرد بودن درمانگر و حتی پیر یا جوان بودن اوست که در نحوهی ارتباطگیری با نوجوانان حائز اهمیت هستند.
بهترین زمان مراجعه به مشاور یا روانشناس نوجوان
مشاوره یا رواندرمانی در طیف وسیعی از مسائل نوجوانان و جوانان مانند خودشناسی، استرس، اتفاقات جدید زندگی، یا مشکلات سلامت روان کمککننده است. همچنین، اغلب اوقات تنها چند جلسه مشاوره یا درمان میتواند از طریق مداخله در برخی مسائل جزئی و پیشافتاده به پیشگیری از مشکلات بزرگتر بعدی کمک بسیاری کند. طبق تحقیقات، برخی دلایل رایجی که والدین یا نوجوانان از یک روانشناس کمک میگیرند، در زیر آمدهاند:
-
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات افسردگی
- اختلال بیشفعالی-عدم تمرکز (ADHD)
- اختلالات خوردن
- اختلالات وسواس فکری-عملی (OCD)
- طیف اتیسم
- مشکلات رفتاری
- مقابله با مشکلات سلامت روان مزمن
- سوگ
- تنهایی
- تبعیضهای فرهنگی یا نژادی
- مسائل جنسی مانند هویتیابی جنسی یا گرایش جنسی
- مشکلات مربوط به اعتمادبهنفس و عزتنفس
- مشکلات ارتباطی
- مشکلات تحصیلی و مربوط به مدرسه
- افکار و رفتارهای خودکشی و آسیب به خود
- رفتارهای پرخطر
- اعتیاد به موادمخدر
- تجربهی هرگونه تروما مانند تصادف یا آزار جسمی، کلامی، جنسی
وجود هر کدام از دلایل بالا در نوجوان میتواند ما را به سمت کمک گرفتن از یک متخصص سوق دهد. هر گاه احساس کردید که ممکن است خللی در زندگی عادی و روزمرهی نوجوان شما پیش آمده باشد، یا حتی مشکلی در ارتباط شما با نوجوانتان میبینید، بهتر است به یک روانشناس نوجوان مراجعه کنید.
مراحل انتخاب یک روانشناس نوجوان
آنچه که تاکنون برشمردیم استانداردهای حرفهای در روانشناسی نوجوان بهشمار میرفت و به نظر میآید دانستن آنها ضروری هستند. بنابراین، پیش از آن که هر اقدامی در جهت مراجعه به روانشناس نوجوان داشته باشید بهتر است با توجه به فاکتورهای مهمی که پیشتر گفتیم، به تعدادی سوال پاسخ دهید:
از روانشناس نوجوان بپرسید:
- تحصیلات شما در چه حیطهای است؟
- چه مدت زمان است که با نوجوانان کار میکنید؟
- چه تجربهای در مورد مشکل خاصی که نوجوان من با آن دستوپنجه نرم میکند، دارید؟
- چه مدت در حال تمرین و آموزش در حوزهی روانشناسی هستید؟
- روند کار شما در جلسات به چه صورت است؟
- آیا شما مجوز فعالیت دارید؟ آیا این مجوز هنوز اعتبار دارد؟
- آیا شما عضو یک سازمان حرفهای هستید؟
- آیا سایر اعضای خانواده در روند درمان مشارکت خواهند داشت؟
- ممکن است در مورد روش درمانی خود توضیح دهید؟
- چگونه اهدافی را که برای درمان تعیین میکنید و نیز پیشرفت آن را میسنجید؟
از نوجوان خود بپرسید:
- آیا او با فردی جوان و پرانرژی راحتتر است یا تمایل دارد با یک درمانگر مسن و باتجربه کار کند؟
- آیا با درمانگر مرد ارتباط بهتری میگیرد یا خانم؟
- آیا ممکن است تحصیلات ارشد یا دکترای درمانگرش تاثیری بر جلسات درمانی او داشته باشد؟
- آیا با جلسات گفتگومحور احساس بهتری دارد یا جلساتی که فعالیتمحور باشد؛ نظیر تئاتردرمانی، موسیقی درمانی و …؟
از خودتان بپرسید:
- آیا درمانگر میداند که در مورد چه چیزی صحبت میکنند؟ یعنی متوجه علت مراجعه شما هست؟
- آیا درمانگر با نوجوانان شما همدلی خوبی دارد؟
- آیا درمانگر در پاسخ به سوالات شما صبور هست؟ به خصوص وقتی از پیشینهی کاری و تحصیلی وی میپرسید.
- وقتی با درمانگر صحبت میکنید چه احساسی دارید؟
پس از پاسخ دادن به این سوالات، وقت آن است که به یک مرکز روانشناسی مراجعه کنید و وقت مشاوره خود را رزرو نمایید. برای انتخاب درمانگر خود میتوانید از خدمات ارزیابی کلینیک دکتر حبیبی نیز استفاده کنید.
آنچه آموختیم
پیدا کردن یک روانشناس نوجوان میان این همه درمانگر کار آسانی نیست. گاهی حتی تفاوت میان روانشناسان را نمیدانیم و همین باعث میشود که ندانیم برای مشکل خود به کدام یک از آنها باید مراجعه کنیم. در این مقاله پس از یادگیری تفاوت انواع روانشناسان، نکات مهمی در خصوص انتخاب روانشناس خبره آموختیم. همچنین، دریافتیم که بهترین زمان مراجعه به یک روانشناس نوجوان چه وقتی است و پیش از مراجعه لازم است در چه حیطههایی اطلاعات کسب کنیم.
سوالات متداول
همانطور که در متن اشاره شد، یک روانشناس نوجوان لازم است دارای تحصیلات مرتبط با روانشناسی و مجوز فعالیت حرفهای باشد. گذراندن دورههای آموزشی مرتبط و نیز دریافت سوپرویژن نشاندهندهی خبره بودن یک درمانگر نوجوان است. به علاوه، ضروری است که حیطهی تخصص خود که همان نوجوان میباشد را از حیطههای دیگر مانند زوج، بزرگسال و … متمایز کرده و مشخص سازد.
پس از در نظر گرفتن چندین فاکتور و پاسخدهی به تعدادی سوال مهم که در این متن به آنها اشاره شدهاند، میتوانید با مرکز دکتر نازنین حبیبی تماس بگیرید تا متخصص نوجوان خود را بیابید.
هر فردی که در رشتهی روانشناسی تحصیل کرده باشد، روانشناس نام دارد. پزشکانی که تخصص یا فوق تخصص خود را در حیطه اعصاب و روان میگیرند و اجازهی تجویز دارو دارند، روانپزشک نامیده میشوند. مشاورین، روانشناسانی هستند که به راهنمایی مراجعین مشغولاند اما کار رواندرمانی و بالینی انجام نمیدهند.
هرگاه نشانهای در نوجوان دیده شد که در زندگی وی و رابطه با خانواده و همسالان مشکلاتی ایجاد گردید، مراجعه به روانشناس توصیه میشود.
بله. پیر یا جوان بودن و زن یا مرد بودن برای برخی نوجوانان بسیار مهم است و در ارتباط گرفتن آنها تاثیر میگذارد.
داشتن تحصیلات مرتبط با روانشناسی، شرکت در دورههای آموزش تکمیلی و سوپرویژن، و داشتن مجوز فعالیت از مراجع ذیربط.
تحقیقات زیادی اثربخش بودن رویکردهای روانتحلیلی، رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)، شناختی-رفتاری، دارودرمانی، تئوری انتخاب، انسانگرایی و … را برای نوجوانان نشان دادند.
برای این کار لازم است تعدادی سوال که آنها را در این متن ذکر کردیم، از نوجوان خود بپرسید.
References:
- Rudlin K. (2021). What Parents Should Know About Teen Counseling. From www.verywellmind.com.
- Effective Child Therapy Editorial Contributors (2020). Advice for Selecting A Psychologist. From www.effectivechildtherapy.org.